խորհրդանշաններ
ժո ղո վո ւր դը պա հել էր իր ազ գային դրո շը և ա ռա ջին իսկ ա ռի թով նո րից ծա ծա նեց այն ։ 1921թ. փե տր վա րի 18-ի վաղ ա ռա վո տյան, երբ ապս տամ բած ժո ղո վր դա կան ջո կատ նե րը մտան Եր ևան` վե րա կա նգ նե լով ազ գային պե տա կա նու թյունը, քա ղա քը ե ռա գույն հրա վա ռու թյան մեջ էր ՝ պա տու հան ներից ու պա տշ գա մբ նե րից կախ ված է ին ե ռա գույն դրոշ նե րը. « Փո ղոց նե րը լի քն է ին մա րդ կան ցո վ ։ Եր կու եւ կէս ա միս շարու նակ փակ մնա ցած բե րան նե րը բա ցո ւել է ի ն ։ Երգ, ծափ, ան ծայր թա փոր ներ ու ե րա ժշ տու թի ւն ։ Եւ ազ գային դրօ շակներ, դրօ շակ ներ …»: Ի սկ Հայաս տա նի Հան րա պե տու թյան խո րհր դա րա նի անդամ Տիգ րան Ծամ հու րը( Տիգ րան Ամ սեյան) այդ օ րը կյանքով վճա րե ց ՝ հայոց ան կա խու թյան վե րա հաս տա տու մը ազդա րա րե լու պա հին: Ե րի տա սա րդ պե տա կան, քա ղա քա կան գոր ծի չը խո րհր դա րա նի շեն քի վրա պե տա կան ե ռա գույն դրո շը կա նգ նեց նե լու պա հին զոհ վո ւմ է ամ բո խի մե ջից արձակ ված դա վա դիր գն դա կի ց ։ Իսկ դրո շը, ապս տամ բու թյան ճն շու մից հե տո, շատ-շա տե րի հետ « տա րա գր վեց », հա սավ Մի ա ցյալ Նա հա նգ ներ և տաս նա մյակ ներ շա րու նակ շր ջանակ ված ցու ցա դր վո ւմ էր « Քե մփ Հայաս տան » ե րի տա սարդա կան ճամ բա րո ւմ ՝ Ծամ հու րի ա նու նը կրող սրա հո ւմ ՝ որպես ազ գաին ո գու և ինք նա գի տակ ցու թյան վկա ու հի շե ցո ւմ( այժմ այն վե րա դար ձել է և պահ վո ւմ է Հայ յե ղա փո խա կան դաշ նակ ցու թե ան պատ մու թե ան թան գա րան-հիմ նադ րամում): Ան կա խու թյան, ազ գային պե տա կա նու թյան նկատ մա մբ հավա տար մու թյան խո րա պես գի տա կց ված դրս ևո րո ւմ էր այն, որ 1921 թ. Փե տր վա րյան ապս տամ բու թյան ճն շու մից հե տո բռ նու թյո ւն նե րից ու հա լա ծան քից խու սա փե լու հա մար պետա կան գոր ծիչ նե րի, մտա վո րա կա նու թյան մի ստ վար խմ բի հետ հայ րե նի քից հե ռա ցող տա սը հա զա րից ա վե լի ժո ղո վր դի առջ ևից ու սա նո ղա կան գո ւար դի այի ե րի տա սա րդ նե րից մեկը բա րձր պա հած տա նո ւմ էր ան կախ հայ րե նի քի խո րհր դանիշ ե ռա գույ նը ։ Հե տա գայո ւմ, ան կա խու թյան « հա մը տե սած » և սե փա կան ինք նու թյան ճա նաչ նան ու ա զատ դրս ևոր ման հնա րա վո րությու նը մեկ ան գամ նվա ճած հայը, բնա կա նա բար, չէր հա շտվե լու դրա նց կո րս տի հե տ ։ Սփյո ւռ քո ւմ, օ տար մի ջա վայ րո ւմ, մեր խո րհր դան շան նե րը և հատ կա պես ե ռա գույնն օգ նել են հայ մար դո ւն պահ պա նե լու ար ժա նա պատ վու թյան զգա ցումը և ազ գային ինք նա գի տակ ցու թյու նը, որ քան էլ որ դժ վար լի ներ. « Եւ մի օր, 1949թ. Մայի սին, Քա լի ֆօր նի այի Ֆրէզ նօ քա ղաքից, ես դող դո ջո ւն ձեռ քով գրո ւած մի նա մակ ա ռի: … Մի մա տաղ աղ ջիկ էր գրո ղը` Վար դի թեր, որ ծնող նե րի եւ Նա զիկ քրո ջը հետ, Շտո ւտ գար տից ե կել էր Ֆրէզ նօ,… մտել էր ա մե րի կե ան դպ րոց, ուր հո գե կան նոր տա ռա պա նք էր ապրում: … Ա մէն բան լաւ է, բայց դպ րո ցո ւմ ա ռա ւօտ նե րը երդման ա րա րո ղու թի ւն են կա տա րո ւմ ա մե րի կե ան աստ ղա զարդ դրօ շին, ո րին ին քը չի մաս նակ ցո ւմ, չկա մե նա լով դա ւաճա նել հայ կա կան ե ռա գոյ նին: Ըն կե րու հի նե րը վատ աչ քով են նայո ւմ վրան, ծաղ րո ւմ եւ նոյ նի սկ նա խա տո ւմ են, բայց ինչ պէս կա րող է դա ւա ճա նել ազ գային դրօ շին, որ, իբր սր բութի ւն, բե րել է հե տը Ա մե րի կա »: Եվ այս պես, տաս նա մյակ ներ շա րու նակ հայը, իր հո գո ւմ ու մտա պատ կե րո ւմ փայ փայե լով ան կախ պե տա կա նու թյան տես լա կա նը և նվի րա կան ազ գային գա ղա փար նե րը, սփյուռ- քո ւմ պա հեց ու պահ պա նեց հայոց ան կախ պե տու թյու նից ժա ռան գու թյո ւն ստա ցած պե տա կան խո րհր դան շան նե րը ՝ որ պես խոր հո ւրդ ու պատ գա մ ՝ յու րա քան չյո ւր հնա րա վո րության դեպ քո ւմ, ի հար կին, ան պայ ման դրս ևո րե լով իր նվիրվա ծու թյու նը: Շատ ան գամ ոչ մի այն հայ հա մայն քը, այլև օ տար իշ խա նու թյո ւն նե րը Հայաս տա նի ա ռա ջին հան րա պետու թյան պե տա կան այ րե րին ըն դու նո ւմ է ին որ պես հայոց պե տա կա նու թյան ներ կայա ցու ցիչ նե րի ՝ հար գան քի տո ւրք մա տու ցե լով մեր ազ գային խո րհր դան շան նե րի ն ։ Հատ կա ն շա կան է Ար գեն տի նայի Կոր դո բա քա ղա քո ւմ Հայոց ե ռագույ նի բա րձ րա ցու մը Ար գեն տի նայի պե տա կան դրո շի կողքին. « Ճո րճ Մար տի կե ա նի հետ հի ւր է ի նք, կե նտ րո նա կան Արժան թի նի Քոր դո բա քա ղա քո ւմ, եւ մի քա նի օր տե ղի հայութիւ նը խան դա վա ռու թե ան մէջ էր ։ Հան դի սա ւոր ըն դու նե լութի ւն օ դա կայա նո ւմ եւ ե ռա գոյն դրօ շակ նե րով զար դա րո ւած բազ մա թիւ ինք նա շա րժ նե րի շքե րթ, օ դա կայա նից մին չեւ քաղաք եւ քա ղա քի փո ղոց նե րո վ ։ … Պաշ տօ նա կան այ ցե լու թի ւն ներ նա հան գա պե տին եւ քա ղաքա պե տին եւ փո խայ ցե լու թի ւն նե ր ։ Այ ցե լու թի ւն Ա րամ Երկա նե ա նին եւ ու րիշ հայոր դի նե րի գե րեզ ման նե րի ն ։ … Բայց ինչ որ իս կա պէս կա րե լի չէ մո ռա նալ եր բեք, դրօշա կի հան դէ սը ե ղա ւ ։ … Ա պա տե ղի պի տի ու նե նար դրօ շա կի հան դի սու թիւ նը տե ղա կան իշ խա նու թի ւն նե րի մաս նակ ցութեամբ ։ Բա ցա ռիկ պա տիւ, որ Քոր դո բայի կա ռա վա րու թի ւնն ու ժո ղո վո ւր դը ըն ծայո ւմ է ին հայե րի ն ։ … Ա ռաջ պէ տք է մի գե ղե ցիկ ծաղ կե փո ւնջ դնէ ի նք Ար ժան թինի ա զա տա րար Սէն Մար թի նի ար ձա նի վրայ, իբ րեւ յարգան քի ար տայայ տու թի ւն Հայ ժո ղո վր դի կող մի ց ։ Յե տոյ ՝ դրօշա կի հան դէս- ար ժան թի նա կան դրօ շի կող քին պէ տք է բարձ րաց նէ ի նք Հայոց ազ գային ե ռա գոյ նը … Ար ժան թի նի դրօ շը ծա ծան ւո ւմ էր բա րձր եր կա թէ ձո ղի վրայ, Սէն Մար թի նի ար ձա նի դի մա ց ։ Կող քի ն ՝ նոյն բա րձ րու թե ա մբ պա րապ ձո ղ ՝ Հայաս տա նի դրօ շի հա մա ր ։ … Մէկ էլ ՝ տի րեց քար լռու թի ւն ։ Կար ծես դա նա կով կտ րե ցի ն ։ Պա րա նը էլ չէր քաշ ւո ւմ ։ Վեր նայե ցի, ար ժան թի նե ան դրօ շի կող քին, թե թեւ հո վից, հպա րտ ծա ծան ւո ւմ էր Հայոց փա ռաւոր ե ռա գոյ նը, այն պէս, ինչ պէս ժա մա նա կին ծա ծան ւո ւմ էր ա զատ Հայաս տա նի խո րհր դա րա նի գլ խի ն … Նայե ցի շո ւրջս. ան խօս բազ մու թի ւն ։ Ա մէն քը լո ւռ հի ա ցումով դի տո ւմ է ին զոյգ դրօ շակ նե րի ծա ծա նու մը … ա զատ Արժա նի թի նի երկն քի տա կ ։ Եւ բո լո րի աչ քե րից ար տա սո ւք էր հո սո ւմ … Մէկ էլ ՝ կար ծես ռո ւմ բեր պայ թե ցի ն … հա զա րա ւոր բազ մութիւ նը սկ սեց ծա փա հա րել ան զո ւսպ ու հա զար բե րան նե րով գո չել.
-Կեց ցէ ՜ Հայաս տա ն … Կեց ցէ ՜ Ար ժան թի ն … Եւ հա զար բե րան նե րից թն դաց.-Մեր հայ րե նիք, թշո ւառ, ան տէ ր …
Թ շո ւա ՜՜՜ ռ, ան տէ ՜՜՜ ր … Ո ՜ չ, քա նի Հայոց ե ռա գոյ նը ապ րո ւմ է Հայ ժո ղո վր դի սր տո ւմ, մեր հայ րե նի քը թշո ւառ չէ, ոչ էլ ան տէ ր …»։ Ա հա այս պես, դժ վար մա քա ռու մով ձե ռք ենք բե րել ու հա մառ հա վա տար մու թյա մբ պահ պա նել մեր պե տա կան խո րհր դանշան նե րը, ո րո նց նկատ մա մբ ակ նա ծան քը, հար գան քը և սե րն ան հրա ժե շտ պայ ման պե տք է լի նեն յու րա քան չյու րիս հա մար: Եվ այ սօր, երբ վե րա հաս տա տել ենք մեր ան կախ պե տա կանու թյու նը, հայ հա սա րա կու թյան ազ գային դաս տի ա րա կության և կր թու թյան գոր ծին լծ ված մար մին նե րը պար տա վոր են հո գալ հայ մար դու մե ջ մա նո ւկ հա սա կից սեր մա նե լու պետա կան ազգ լի նե լու, իր պե տու թյո ւնն ու պե տա կա նու թյու նը սի րե լու գի տակ ցու թյու նը ։ Այս դեպ քո ւմ պե տա կան խո րհըրդան շան նե րն, ինք նա բե րա բար, կդառ նան ազ գային ար ժե ք ։
2( 22) 2013
28