przede wszystkim działalność podjęta
w styczniu 1941 r., przez mieszkające
w Komorowicach Krakowskich Helenę Kraus
i Matyldę Linert, z d. Pikoń, wraz z kilkoma ich koleżankami2.
Helena Kraus ur. 18 lutego 1919 r.
w Komorowicach Krakowskich, była córką Alojzego i Marii Kraus z d. Gacek. Ojciec jej był, podobnie jak i ojciec Matyldy Pikoń, kolejarzem. Po ukończeniu pięcioklasowej miejscowej Szkoły Powszechnej
w Komorowicach Krakowskich, uczęszczała do Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Asnyka w Białej, gdzie w 1937 r. zdała maturę. Po latach wspominając swoje lata szkolne, pisała: „Matylda była jedną z najlepszych moich przyjaciółek w okresie młodości. Nasza przyjaźń datuje się od czasów szkolnych. Wprawdzie nie uczęszczałyśmy do tej samej szkoły, ale przemierzałyśmy codziennie wspólnie pieszo drogę do Białej – siedzibę naszych szkół. […] Potem były wspólne spacery, odwiedziny, wycieczki. Okazało się, że interesuje nas nauka języka francuskiego
i zaczęłyśmy wspólnie pobierać lekcje
i wspólnie się uczyć.”3.
Tuż przed wojną w latach 1937-1939 studiowała filozofię na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Wojna niestety przerwała jej studia. W czasie okupacji mieszkała w Komorowicach
i pracowała w fabryce. W opinii jej chrześniaka Andrzeja Ślebarskiego „Była osobą zawsze okazującą bezinteresowną pomoc innym.
Z dużym poczuciem estetyki i dobrym gustem. Bardzo konsekwentna w realizacji swoich postanowień. Wyjątkowo otwarta na wiedzę. Oczytana. Znała dobrze język niemiecki”4.
2 Dla potrzeb niniejszego szkicu wykorzystane zostały następujące relacje zgromadzone w zbiorach Zespołu oświadczeń Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau: Józefa Haszczewskiego, Aleksandra Kalczyńskiego, Anny i Józefa Moroniów, Stanisławy Morończyk
i Honoraty Wawro z d. Moroń. Wykorzystano ponadto relację Matyldy Pikoń-Linertowej z października 1987 r. znajdującą się w Teczce Matyldy Pikoń zam. Linert nr 269, Archiwum Fundacji Generałowej Elżbiety Zawadzkiej, s. 22-27. Archiwum Kujawsko-Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej.
3 Helena Kraus: Wspomnienie poświęcone Matyldzie Linertowej z d. Pikoń. Maszynopis w zbiorach autora, s. 1.
4 List prof. Andrzeja Ślebarskiego do autora z 29 kwietnia 2024 r. Autor pragnie serdecznie podziękować autorowi listu za dane biograficzne dotyczące Heleny Kraus, jak i jej rodziny zaangażowanej w pomoc więźniom.
Anna Moroń wraz córką Honoratą w pierwszej połowie lat czterdziestych. W tle matka Moroniowej (Saduś) z domu Chowaniec. Archiwum prywatne Andrzeja Ślebarskiego.