Memoria [PL] Nr 59 (8/2022) | Page 15

pracę, lecz także przyjął go wraz

z rodziną pod swój dach.

W zakładzie Mandil spotkał praktykanta Prizeriniego, siedemnastoletniego Refika Veseli, którego rodzice przysłali tam z wioski o nazwie Kruja, by chłopak uczył się zawodu fotografa. Po niemieckiej inwazji na Albanię Żydzi znaleźli się w niebezpiecznym położeniu, a Veseli zasugerował, by rodzina Mandilów przeniosła się do znajdującego się w górach domu jego rodziców. Veseli wraz z rodziną Mandilów wyruszyli mułami w długą podróż poprzez skały. Poruszali się bocznymi drogami, pod osłoną nocy,

w dzień szukając schronienia w

jaskiniach, w ten sposób ukrywając się przed niemieckimi żołnierzami.

Gdy Mandilowie wrócili po wojnie do Jugosławii, zamieszkali w Nowym Sadzie, a Moshe wrócił do działalności fotograficznej. Zaprosili Refika, by

z nimi zamieszkał i kontynuował naukę zawodu fotografa. Pozostał on pod ich dachem do czasu, gdy rodzina wyemigrowała do Izraela, a później obydwie rodziny utrzymywały kontakt mimo dzielącego je dystansu.

W 1987 roku Gavra Mandil napisał do Yad Vashem i opowiedział swoją historię. Pisał, że czuł się zobowiązany, by, w imieniu wszystkich ocalonych

w Albanii oddać hołd Albańczykom,

a w szczególności tym, którzy uratowali jego rodzinę.

W grudniu 1987 roku Yad Vashem ogłosił Vesela i Fatimę Veseli wraz z synem Refikiem Sprawiedliwymi Wśród Narodów Świata. Hamind

i Xhemal Vessel otrzymali ten tytuł

w maju 2004.

W najbliższej przyszłości w Instytucie Yad Vashem odbędzie się oficjalna ceremonia wręczenia nagrody Mayi Klinger-Cohen.