zwani kurierzy: narciarze i taternicy, Górale znający teren i posiadający odpowiednie umiejętności. Kurierzy pomagali również
w szmuglowaniu dokumentów, pieniędzy,
a nawet broni. Wielu z nich zostało schwytanych i po bestialskich śledztwach osadzonych
w Auschwitz. Tradycyjne umiejętności artystyczne Górali wykorzystano poprzez zatrudnienie ich w warsztatach stolarskich
i muzeum obozowym [Lagermuseum], gdzie na potrzeby obozu wykonywali rzeczy użytkowe
i prace artystyczne: obrazy, rzeźby, płaskorzeźby. Na wystawie zostaną zaprezentowane wybrane prace artystyczne ze Zbiorów PMA-B, jak również listy obozowe, zdobione przez więźniów motywami nawiązującymi do tematyki sportowej i góralskiej.
Wystawa obejmuje również aktywności umysłowe, takie jak szachy czy brydż, które były traktowane przez więźniów bardziej jako odskocznia od brutalnej obozowej rzeczywistości i możliwość atrakcyjnego spędzenia wolnego czasu niż rywalizacja sportowa. Ponieważ była to aktywność formalnie zakazana, grywano
w trudno widocznych miejscach jak górne prycze czy piwnice. Niezbędne go gry przedmioty najczęściej wytwarzali nielegalnie sami więźniowie. Zapewne część akcesoriów do gier - nie tylko dyscyplin umysłowych, ale też pozostałych - nielegalnie trafiała do obozu
z bagażu zagrabionego ofiarom żydowskim.
Nowe nabytki Muzeum
Szczególne miejsce na wystawie poświęcono dwóch bokserom: Antoniemu „Kajtkowi” Czortkowi i Tadeuszowi „Teddy’emu” Pietrzykowskiemu. Dzięki hojności rodzin obu sportowców Archiwum Muzeum pozyskało do swoich zbiorów oryginalny gryps i listy obozowe byłych więźniów, które po raz pierwszy zostaną na wystawie zaprezentowane szerokiemu gronu odbiorców.
Tadeusz Pietrzykowski, przedwojenny warszawski bokser, był pierwszym więźniem politycznym, którzy skrzyżował rękawice
z niemieckim więźniem funkcyjnym, a walka ta zapoczątkowała całą serię pojedynków pięściarskich zarówno w Auschwitz I, jak i wielu podobozach. Przez prawie trzy obozowe lata stoczył ponad 40 pojedynków i nie miał sobie równych wśród innych uwięzionych, został nieformalnym mistrzem wszech wag KL Auschwitz, o czym informował matkę w wysłanym z obozu w 1942 roku grypsie.
Na wystawie prezentowana jest przekazana do Zbiorów Muzeum przez córkę, Eleonorę Szafran, jego rękawica bokserska, którą otrzymał tuż przed przeniesieniem z obozu Auschwitz do Neuengamme i w której walczył zarówno w Neuengamme, jak i po wyzwoleniu, jako żołnierz Dywizji gen Maczka.
Wyjątkowymi pamiątkami zaprezentowanymi również po raz pierwszy na wystawie - nie tylko obozowymi, ale też rodzinnymi - są przekazane przez syna Antoniego Czortka, Bogdana, listy obozowe jego Ojca do Matki. Jak podkreśla, to jedyne pamiątki z czasów obozowych
w zbiorach rodzinnych i wyjątkowe dokumenty. Jego Ojciec, zmuszony do walk bokserskich
w Birkenau, również z przedwojennym przyjacielem i kolegą z ringów, Zbigniewem Małeckim, niechętnie wspominał czas obozowej gehenny, a jego kariera pięściarska, zarówno przedwojenna jak i powojenna, wciąż czeka na historyczne opracowanie.
Listy obozowe Antoniego Czortka przekazane przez syna, Bogdana Czortka, do zbiorów Archiwum PMA-B.
Sport w cieniu zagłady
Wszystko co działo się w Auschwitz, działo się w cieniu zagłady i zawsze w powiązaniu z nią. Również sport. Najlepszą ilustracją jest fragment z opowiadania polskiego więźnia politycznego Tadeusza Borowskiego, umieszczonego w powojennych wspomnieniach. W opowiadaniu „Ludzie, którzy szli.” opisuje jeden z meczy piłki nożnej w Auschwitz II-Birkenau, w którym brał udział jako bramkarz. Usytuowanie boiska piłkarskiego w Birkenau było niemal kuriozalne: zbudowano je tuż obok rampy wykładowczej, na którą przywożono transporty ludzi, i nieopodal krematorium numer III.
"Raz stałem na bramce. Była niedziela. (…) Stałem na bramce — tyłem do rampy. Piłka poszła na aut i potoczyła się aż pod druty. Pobiegłem za nią. Podnosząc ją z ziemi, spojrzałem na rampę. Na rampę zajechał właśnie pociąg. Z towarowych wagonów poczęli wysiadać ludzie i szli w kierunku lasku. [...] Pochód szedł wolno, dołączali do niego ciągle nowi ludzie z wagonów. Wreszcie się zatrzymał. Ludzie usiedli na trawie i patrzyli w naszą stronę. Wróciłem z piłką i wybiłem w pole. Przeszła od nogi do nogi i wróciła łukiem pod bramkę. Wybiłem ją na korner. Potoczyła się w trawę. Znów poszedłem po nią. I odnosząc z ziemi znieruchomiałem: rampa była pusta. Nie pozostał na niej ani jeden człowiek… Wróciłem z piłką i oddałem na róg. Między jednym a drugim kornerem za moimi plecami zagazowano trzy tysiące ludzi".
Tadeusz Borowski, Ludzie, którzy szli, [w:] Opowiadania wybrane, Warszawa 1971.
Buty narciarskie wśród rzeczy odebranym żydowskim ofiarom KL Auschwitz. ZPMA-B.
Podsumowanie
Wystawa „Sport i sportowcy w KL Auschwitz” została przygotowana głównie w oparciu o materiały archiwalne i zbiory Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau. Można ją oglądać w bloku 21 na terenie byłego obozu Auschwitz do 31 marca 2022 r.
Fragment grypsu Tadeusza Pietrzykowskiego do matki. APMA-B