KUYÛD-I KADİME ARŞİV KATALOĞU
havale edilen gelirlerin miktarları gösterilmektedir. Örneğin, Kocaili merkezinde “hass-ı padişah-ı alem-penah” başlığı altında, nakit ve yüksek gelirli yerler başta olmak üzere sıralanmakta arkasından diğer haslar ve
zeamet ile timarlar gelir düzeylerine göre kaydedilmektedir.85
İcmâl defterlerinin bilinen klasik türünden başka özet bilgileri ihtiva eden bir türü daha bulunmaktadır.
Bu ikinci tür icmâlde, bir bölgedeki has, zeamet ve timar çeşitlerine göre ayrılmış başlıklar altında, dirlik
sahiplerinin isimlerine yer vermeden nüfus verileri ile vergi cins ve hasıllarına ait bilgileri ihtiva ederler.86
İcmâl defterleri genel olarak mufassal defterlere göre hazırlanırken, bazen yeni yapılacak tahrirlerde
icmâller esas kabul edilerek, yeni hazırlanacak mufassal defterin kaynağı özelliğini de taşıyabilirler.87
Özet bilgileri ihtiva ettiği için kullanımı daha pratik olan ve Defterhâne’deki muamelelerde daha fazla
yararlanılan icmâl defterleri de, mufassal defterler gibi iki nüsha olarak hazırlanmakta olup, bir nüshası ilgili
olduğu eyaletin beylerbeyisi yanında bulunurdu.88
Tahriri yapılan eyalet veya sancaktaki mülk ve vakıf arazilerle ilgili kayıtlar genellikle mufassal defterin son kısmında yer almakla birlikte, ayrı bir defter düzenlenmesini gerektirecek sayıda vakıf bulunan bölgelerde mufassal defterin yanı sıra bir de evkaf defter i hazırlanmıştır. Bazı merkezlerde ise evkaf defterlerin iki
cilt hâlinde tutulmasını gerektirecek kadar fazla vakıf kaydı bulunmaktadır.89
Evkaf defterleri, ait oldukları eyalet veya
sancağın tüm vakıf ve mülk kayıtlarını ihtiva etmekte olup, vakıların adları, o vakfa gelir olmak üzere
vakfedilmiş han, hamam, dükkân, tarla, bostan ve
saireye ait bilgiler ile vakıf gelirlerinin tahsis edildiği harcama kalemlerinin yanı sıra vakıf mütevelli ve
görevlileri ile ilgili tafsilatlı bilgileri içermektedir.
Mülklere ait kayıtlar ise umumiyetle vakılarla ilgili
kayıtlardan sonra defterin sonunda kaydedilmiştir.90
Evkaf defterlerinde diğer tahrir defterlerinde olduğu gibi, eyalet veya sancak merkezinden başlamak
üzere, idarî taksimattaki yerine göre kaza merkezleri ve bağlı köylere ait bilgiler ayrı ayrı kaydedilmiştir. Mufassal defterlerdeki has, zeamet ve timar sıralaması gibi, evkaf defterlerinde de her kaza ve köyde, varsa önce
selatin ve vüzerâ vakıları ile ilgili bilgilerden başlanmak üzere kayıtlar tutulmuştur.91
Evkaf defterlerinden bazılarının tuğra92, bazılarının defterle ilgili genel bilgileri, hazırlanış tarihi ve
muharririne ait bilgileri ihtiva eden mukaddime93 ve bazılarının da defterin kullanımını kolaylaştırmak üzere
tertip edilen ihrist kısmı94 ile başladığı görülmektedir. Ancak tuğra, mukaddime ve ihristte bir standart bu85
86
87
88
89
TKG.KK.TTd. no:264, Kocaeli İcmâl, vrk.3a-5b
90
91
92
93
94
Yıldırır, a.g.e., s.36
M. Öz, a.g.m., s.432
Emecen, “Mufassaldan İcmâle”, s.39
TKG.KK.TTd. no:336, Karahisar-ı Şarki İcmâl
TKG.KK.TTd.no:543 ve 585, İstanbul Evkaf; TTd.no:554 ve 555, Kastamonu Evkaf; TTd.no:538 ve 563, Edirne Evkaf; TTd.no:548 ve 549, Vize Evkaf;
TTd.no:573 ve 586, Trablus Evkaf
TKG.KK.TTd.no:561, Silistre Evkaf
TKG.KK.TTd.no:550, Biga Evkaf, vrk.1a; TTd.no:537, Erzurum Evkaf, vrk.1a
TKG.KK.TTd.no:541, Sultanönü Evkaf, vrk.1b; TTd.no:573, Trablus Evkaf, vrk.1b
TKG.KK.TTd.no:544, Saruhan Evkaf; TTd.no:547, Bolu Evkaf
14