Ktieb Festa 2020, Każin Banda San Pawl Safi Ktieb 2020, Safi, Malta | Page 128

Festa 2020
Każin Banda San Pawl, Safi
ordnalu jitkellem. L-ilsiera jew skjavi li Michelangelo
ħadem għall-monument baqgħu ma ntużawx.
Fil-Biblioteca Laurenziana Michelangelo bidel
il-kanoni tal-arkitettura u ħoloq monument li għadu
jgħaġġeb lil kulħadd. It-taraġ qisu nixxiegħa, il-kolonni
maħruġin ’il barra mill-ħajt mingħajr funzjoni, is-sala
vasta bħala librerija, id-disinn tal-art, huma kollha xhieda
tal-ġenju ta’ dan il-bniedem uniku. Dan il-ġenju jidher
ħafna iżjed fid-disinn arkitettoniku għall-Campidoglio,
Ruma, fejn l-istatwa ta’ Marku Awrelju l-Imperatur
filosfu Ruman jipprimeġġja fiċ-ċentru ta’ stilla interzjata
fl-art.
RAFFAELLO
Raffaello (1583-1520) kien ġenju prekoċi u magħruf
bħala pittur, arkitett, disinjatur urban, arkeologu, studjuż
tal-fdalijiet Greco-Rumani u draughtsman mill-aqwa.
Iżda huwa jibqa’ mfakkar l-iżjed għall-grazzja, l-armonija
u l-bilanċ, il-kult tas-sbuħija, il-bażi tal-viżjoni tiegħu. Ta’
ħdax-il-sena kien tilef il-ġenituri tiegħu u forsi għalhekk,
bħal Leonardo, li kien illeġittimu, ħass verament xi
tfisser il-maternità. U b’hekk sar Maddoniere mill-aqwa.
Twieled Urbino u tħarreġ fil-bottega ta’ missieru, ilpittur
Giovanni Santi. Wara daħal fil-bottega tal-artist
famuż Perugino li hu magħruf għall-grazzja u d-dolċezza
fix-xogħol sagru tiegħu. Inizjalment studja lil Piero della
Francesca, speċjalment il-ġometrija u s-sens matematiku
fil-kompożizzjoni tiegħu. Meta pprova jimita lil Perugino
fil-pittura Sposalizio della Vergine (1504, Brera, Milan)
hu għadda lill-mastru. Kellu biss 21 sena.
Il-karriera artistika ta’ Raffaello tinqasam fi tlieta:
Urbino-Perugia (1500-04); Firenze (1504-08) u Ruma
(1508-20). F’Firenze studja lil
Masaccio, lil Donatello u lil
Lippo Lippi iżda kien influwenzat
l-iżjed minn Leonardo għar-ritratt
u l-pajsaġġ, u minn Michelangelo
għall-figura u l-moviment. Ħares
ukoll lejn Fra Bartolomeo u
Andrea del Sarto magħrufa għaddolċezza,
armonija, u bilanċ.
Il-karattru ta’ Raffaello kien
ġentili u soċjevoli. Kien maħbub
bil-bosta, ammirat minn kulħadd
iżda, b’mod naturali, kellu ħafna
rivali li kienu jgħiru għalih.
Raffaello xorob minn ħafna
għejun, kien eklettiku u kien umli
biżżejjed biex jitgħallem millartisti
li kienu jaħdmu miegħu filbottega
kbira li kellu. Mill-bottega
tiegħu ħarġu artisti kbar, fosthom
Giulio Romano, Pierino del Vaga
u Polidoro da Caravaggio, artisti
famużi fl-isfera tagħhom. Wara
l-mewt ta’ Raffaello, Giulio
126
Romano, pittur u arkitett ta’ ġenju, telaq Mantova fl-
1524 u beda jaħdem għal Frederico Gonzaga II f’Palazzo
Te, wieħed mill-iprem binjiet Manjeristi.
Raffaello għalaq 500 sena mejjet u Ruma qiegħda
tiċċelebra dan l-anniversarju b’wirja kbira fi Scuderie
al Quirinale. Personalment żort il-wirja lil Raffaello
żagħżugħ f’Urbino, fil-Palazz Ducale, fl-2009.
Fix-xogħol Sposalizio della Vergine Raffaello kien
diġà fassal it-triq biex joħloq viżjoni u kunċett tallingwaġġ
li xtaq jinterpreta. Il-binja, bi pjan ċentrali li
ħoloq fid-distanza, hija perfetta meta mqabbla ma’ dik
tas-surmast tiegħu Perugino. Il-kurvatura tal-koppla hija
ddisinjata f’armonija jew eku mal-forma tal-kwadru. Ilbieb
miftuħ huwa ppjanat skont in-normi ta’ Leonardo,
li kien jemmen li l-ispazju ġewwa u barra huwa wieħed
u kontinwu. Raffaello ħares lejn L-Aħħar Ċena ta’
Leonardo, fejn il-bieb li jinkwadra lil Kristu huwa miftuħ
u jidher il-pajsaġġ. Barra minn hekk fejn jispiċċaw ittaraġ,
li jifformaw il-bażi tal-binja, jisfuma fil-ħaxix talpajsaġġ.
Il-kompożizzjoni hija klassika u l-assi jaqsam
il-pittura fi tnejn u l-protagonisti mqassma b’mod li
jibbilanċjaw lil xulxin. Qisu Raffaello kien diġà assorba
l-lezzjoni ġometrika ta’ Piero della Francesca. Ordni,
bilanċ, unità u armonija. Il-ħlewwa u d-dolċezza f’wiċċ
il-Madonna jesponu l-grazzja, l-eleganza u n-nobbiltà
fix-xogħol ta’ Raffaello. Perfezzjoni u unità miksura
biss mill-ġuvni li qiegħed jipprova jikser fuq irkopptejh
il-bastun, mingħajr suċċess. Hekk Raffaello rnexxielu
jegħleb xi għelm ta’ monotonija.
Id-dolċezza li nsibu f’dan il-kwadru tiżviluppa kważi
f’perfezzjoni fis-serje ta’ Madonni fil-fażi tal-karriera
tiegħu f’Firenze. Il-Madonna tal-Gardell (1507, Uffizi,
Firenze) hija katteristika f’din ilfażi,
kompożizzjoni piramidali
meħuda minn Leonardo. Is-siġar
delikati, eleganti, sinjorili huma
biex ngħid hekk it-timbru personali
tal-artist li jirrepetu ruħhom f’La
Belle Gardinière (1507, Louvre,
Pariġi) iffirmata Raphaello VRB
(Urbinate). Belle Gardinière
tirreferi għall-Madonna tant
sabiħa. Dawn iż-żewġ kwadri tant
jixxiebhu li probabbli Raffaello
ħadimhom bħala serje għax
kummissjoni kienet toħloq oħra.
L-artist żviluppa din is-sempliċità
fi kwadri oħra iżjed kumplessi li
jinkludu lil San Ġużepp, u oħra lil
Santa Eliżabetta u ċ-ċkejken San
Giovanni Battista f’kompożizzjoni
piramidali hekk imsejħa s-Sagra
Familja Canigiani (1507, Alte
Pinakothek, Munich).
Raffaello kien famuż għarritratti.
Dan l-aħħar f’wirja
Raffaello