Ktieb Festa 2020, Każin Banda San Pawl Safi Ktieb 2020, Safi, Malta

Każin Banda San Pawl, Safi Festa 2020 f’Ruma (Marzu 2020, magħluqa malli nfetħet minħabba l-virus) rajna diversi vidjos dwar ir-ritratti famużi ta’ Agnolo Doni (1506, Pitti, Firenze) u Madalena Strozzi (1506, Pitti, Firenze) b’superimposition ta’ ritratt ta’ Leonardo, il-Mona Lisa, biex wieħed jieħu idea kemm Raffaello ħares lejn il-mudell tal-mastru, speċjalment ilpoża tal-idejn, il-ħarsa fil-wiċċ u l-ħwejjeġ bil-panneġġ u l-ġojjellerija. Magħrufa wkoll La Muta (1507, Galleria Nazionale delle Marche, Urbino), La Gravida (1505-06, Pitti, Firenze), Tfajla bil-Velu (1516, Pitti, Firenze) u La Fornarina (1518-19, Galleria Nazionale, Ruma). Din tal-aħħar, bil-bravura ta’ velu trasparenti li minnu jidher it-torso, turi l-influwenza ta’ Lippo Lippi u hija x’aktarx il-maħbuba tal-artist. Il-ġentilezza li biha jersaq Raffaello lejn dawn ir-ritratti femminili turi l-karattru seren u trankwill tal-artist. Dawn l-elementi jinħassu wkoll fissuġġett bħala Maddoniere. L-Alba Madonna (1511, National Gallery, Londra) u l-Madonna della Seggiola (1514, Pitti, Firenze) huma żewġ xogħlijiet forma ta’ tondo. It-tnejn għandhom sens ta’ tenerezza, ħlewwa u ġentilezza. Tal-ewwel ilkompożizzjoni piramidali mqiegħda f’pajsaġġ idilliku, bħal ħolma ta’ maġija tremenda. Il-pjanti fil-ħaxix huma influwenza ta’ Leonardo, li kellu mħabba kbira għall-botanija. It-tieni xogħol qiegħed f’ċirku mingħajr xenarju. Kompożizzjoni magħquda ta’ tenerezza u mħabba materna intensa. Xogħol sofistikat, rikk, u nobbli. Dawn ix-xogħlijiet jinħassu influwenzati millkunċett tad-Doni Tondo (1504-06), Uffizi, Firenze), xogħol Michelangelo. La Madonna del Granduca (1504, Pitti, Firenze) famuża għall-monumentalità tal-figura tal-Madonna li kulħadd jaħseb mad-daqqa t’għajn li hija figura sħiħa, hija fil-fatt biss żewġ terzi. Kienet tal-pittur Carlo Dolci iżda fl-1799 xtraha Fredinandu II ta’ Habsburg-Lorraine li tant kien japprezzaha li kien iġorrha miegħu kull fejn imur. Il-Madonna ta’ Foligno (1511-12, Pinacoteca Vaticana, Ruma) u l-Madonna Sistina (1513-14, Gemäldegalerie, Dresden) huma żewġ kwadri fejn Raffaello jittratta l-Madonna bħala ideal ta’ sbuħija, tenerezza u grazzja. Fil-Madonna ta’ Foligino l-kromatiżmu huwa Venezjan u x’aktarx l-artist kien diġà influwenzat minn Sebastiano del Piombo, Lorenzo Lotto u Giulio Romano waqt li Longhi jafferma li l-pajsaġġ huwa x’aktarx influwenza ta’ Dosso Dossi. Id-delikatezza u l-irtubija tal-kulur joħolqu trankwillità, serenità, u paċi. Raffaello huwa msemmi għall-affresk Skola ta’ Ateni fis-Sala della Segnatura (1509-10) fejn Platun u Aristotile jingħataw importanza massima. Fil-cartoon (Pinacoteca Ambrosiana, Milan), ma hemmx il-persunaġġ ta’ Eraklitu, għax lil Raffaello żiedu fix-xogħol finali bħala omaġġ lil Michelangelo. Il-fiżjonomija ta’ Eraklitu hija dik ta’ Michelangelo ħosbien. Kapolavur mill-aqwa, li jinkludi personaġġi magħrufa fl-istorja li ħafna minnhom huma ritratti awtentiċi, bħal dak ta’ Platun li jirrappreżenta Leonardo. L-arkitettura hija ispirata minn Bramante, l-arkitett famuż li ppjana l-Vatikan. Il-volta hija dik attwali fil- Vatikan. Is-suġġett huwa storiku u meta ċ-ċeramisti kienu jikkupjaw suġġett bħal dan: storiku, mitiku u bibliku filmajolika kien jissejjaħ ‘istoriato’. Il-Ħarba ta’ San Pietru mill-Ħabs (1513-14, Stanze Vaticane) hija tour de force ta’ Raffaello, forsi l-iżjed xogħol influwenzat mill-istil Venezjan. Xogħol tremend li ddominat mid-dawl ħiereġ miż-żewġ anġli, mit-torċi tas-suldati, ir-rifless tal-armatura tal-azzar u l-qamar mingħajr, ma sors ta’ dawl jirbaħ fuq ieħor. Ir-rakkont huwa fidil għal dak fl-iskrittura. Espressjonista wkoll hu r-rakkont in-Nar fil-Borgo (1514, Stanze Vaticane) li jqanqal biża’, ansjetà u emozzjoni. Jinħass l-intervent ta’ Giulio Romano. Il-Galatea (1514) fil-Villa Farnesina, huwa affresk ikkummisjonat mill-bankier l-iżjed sinjur Agostino Chigi minn Siena. Raffaello juri l-imħabba tiegħu għallarkeoloġija u l-mitoloġija u spirat mill-poeta Angelo Poliziano li kien ta parir għas-serje mhux kompleta għal Stanza per la giostra fl-istess villa. Raffaello ffoka dwar l-apoteosi tan-ninfa Galatea b’figuri ikbar mill-veru, b’anatomija meħuda minn Michelangelo u b’veriżmu Klassiku li jixbah dak fil-Villa dei Misteri f’Pompeii, bid-differenza li Galatea hija storja ta’ mitoloġija waqt li s-suġġett tal-Villa dei Misteri huwa r-ritwal uman ta’ mara li qiegħda tlesti biex tiżżewweġ f’realiżmu sostnut. L-ispirtu, il-viżjoni u l-istil tal-Galatea huwa dak li spira lil Giulio Romano fis-Sala ta’ Psyche f’Palazzo Te, Mantova. Il-moviment ta’ Galatea, riekba l-karru-arzella miġbud minn żewġ dniefel b’tant forza dinamika, f’sens trijunfali jixbah dak ta’ proċessjoni ta’ trionf Ruman li jiċċelebra l-vittorja wara battalja. Dan ix-xogħol juri l-kobor ta’ dan l-artist li miet żgħir fl-età ta’ 37 sena. Mill-bottega ta’ Raffaello ħareġ tant xogħol maħdum mis-segwaċi tiegħu li jifforma ‘period style’, ibbażat fuq iċ-ċikli dekorattivi ta’ affreski li nstabu f’Pompeii, Herculaneum u fid-Domus Aurea ta’ Neruni, stil Ruman tal-epoka Imperjali. 127

Ktieb Festa 2020, Każin Banda San Pawl Safi Ktieb 2020, Safi, Malta | Page 129