SOSYAL PSİKOLOJİ
Waal “Empati Çağı”nda şöyle yazıyordu:
“Başkalarının ne aldığıyla ilgilenmek önemsiz
ve mantıksız görünebilir, ancak uzun vadede
kişinin kendi hakkını korumasına yardımcı
olur. Herkesin kendi çıkarlarına önem verme-
si, sömürünün ve avantacılığın engellenmesi-
ne ve herkesin payına düşen miktarın dikkatli
bir şekilde verilmesine yardımcı olur.”
görünebilir, ancak uzun vadede kişinin kendi hakkını ko-
rumasına yardımcı olur. Herkesin kendi çıkarlarına önem
vermesi, sömürünün ve avantacılığın engellenmesine ve
herkesin payına düşen miktarın dikkatli bir şekilde veril-
mesine yardımcı olur.”
Peki ya adaletsizlikten avantaj sağlayanların durumu için
ne diyebiliriz? Yapılan deneyde adaletsizliğin avantajını ya-
şayan maymunlar üzümleri arkadaşlarıyla paylaşmamıştır.
Fakat bu durum sadece kapuçin maymunları ile olan deney-
lerde yaşanmıştır.
24
indiriyor ama arkadaşının üzüm aldığını görünce öfkeden
çıldırıyor. Aniden değersizleşen salatalık dilimlerini fırlatıp
atıyor……. Başkası daha iyisini alıyor diye mis gibi yiyeceği
reddetmek…… Herhangi bir şey almanın hiçbir şey alma-
maktan daha iyi olduğunu düşünen iktisatçılar, bu tepkiyi
“akıldışı” buluyor. Hiçbir maymun, normalde yiyeceği bir
gıdayı reddetmemeli, hiçbir insan düşük de olsa bir teklifi
reddetmemeli, onlara göre. Para para-
dır. Bu tepkiler akıldışıysa bu, tür-
ler ötesi bir akıldışılık. Bir şebek
üzerinde bütün canlılığıyla gör-
düğümüz zaman, adalet duy-
gumuzun, çok övündüğümüz
akılcılığın ürünü olmadığını, en
temel duygulardan kaynaklandı-
ğını anlıyoruz.”
Bu dürtünün nasıl evrimleştiğini bir
başka eseri olan “Empati Çağı”nda ise
De Waal şöyle izah ediyor: “Bu tepkiler
büyük olasılıkla işbirliğini sağlamak için
evrilmiş olmalılar. Başkalarının ne aldı-
ğıyla ilgilenmek önemsiz ve mantıksız
2
Frans De Waal: Bonobo ve Ateist 2013
Bu sayfadaki görseller www.freepik.com sitesinden alınmıştır.
Yalnız Sarah Brosnan’ın daha büyük primatlar olan şem-
panzeler üzerinde uyguladığı ikinci deney ilginç veriler
ortaya çıkmasına sebep olmuştur 2 . İlk deneyin şebeklerin
üzerinde uygulanmasından Sarah Brosnan ikinci aşama için
büyük deneye başlamıştı. Adaletsizlik konusundaki tepkiler
ancak emek ile birleştiği zaman ortaya çıkıyordu. Deneyde
araştırmacılar şempanzelere yine bir iş karşılığı üzüm ve
havuç parçaları verdiler. Üzüm primatların favori yemeği
iken havuç bu sefer vasat ödül olarak işlev görüyordu. De-
ney sırasında vasat ödül olan havuçu
alan beklenildiği gibi ya işi yapma-
yı bıraktılar ya da karşısındaki
maymunlar favori yiyecek olan
üzümü aldığı için kendi yiye-
ceklerini bir kenara attılar. Bu
noktaya kadar herşey kapuçin
maymunlarının deneyi ile aynı
idi. Fakat ilginç ve diğer deneyden
de farklı olan bu sefer üzüm alanlar-
la da problem yaşamaya başlaması idi.
Sarah Brosnan raporunda şöyle yazmış-
tı: “Öteki şempanzenin de değeri daha
yüksek olan üzüm yerine, değeri düşük
havuç alması durumunda, şempanzele-
rin üzümü yemeyi reddetme eğiliminde