Historia Polski w liczbach GUS Historia Polski w Liczbach GUS z 1994

dokończone) badania tendencji rozwojowych ludności w ziemi lubelskiej na przestrzeni XVII-XIX w. (1910). Przed wojną Tadeusz Furtak 36) (1937) i E. Vielrose 37) (1938-1939) podjęli także próby spożytkowania dla badań nad ruchem naturalnym ludności informacji zaczerpniętych z herbarzy - źródła nieporównanie gorszej jakości niż kościelne księgi metrykalne. Do podstawowych mankamentów przedwojennych prób eksploatacji rejestracji metrykalnej należy zaliczyć nieświadomość badaczy co do wartości właściwych źródeł, brak krytycznej ich interpretacji, wreszcie koncentrowanie się na bardzo małych statystycznie zbiorowościach. Na tym tle korzystnie wyróżnia się (zwłaszcza wysokim poziomem źródłoznawstwa, bogatą dokumentacją i oryginalnym programem badaw- czym), powstałe jeszcze przed wojną, ale opublikowane z ponad 30-letnim opóźnieniem, studium ludnościowe jedenastu parafii okolic Brzeżan w XVII-XVIII w. autorstwa Bohdana Puczyńskiego. 38 ) Przedwojenne badania nad ruchem naturalnym ludności Polski przedrozbiorowej podsumował w 1951 r. S. Hoszowski. 39 ) W trzy lata później ukazało się pionierskie studium Stanisława Waszaka poświęcone rodzinie poznańskiej na przełomie XVI/XVII w. 40) Zasługą autora było łączne wykorzystanie spisu pogłównego z 1590 r. i rejestrów metrykal- nych 4 parafii, co umożliwiło mu zrekonstruowanie ponad 300 rodzin 20-tysięcznego Poznania. Praca E. Vielrosego dotycząca parafii Pławno 41 ) (1952), a zwłaszcza Adama Szczypiorskiego o parafii Daleszyce 42 ) ( 1963) zapoczątkowały ożywioną dyskusję wokół wartości źródeł metrykalnych, potrzeby ich weryfikacji, a także ujednolicenia stosowanych metod badawczych. Zarówno w dyskusji tej, jak i w późniejszym rozwoju badań nad ruchem naturalnym ważną rolę odegrały prace Ireny Gieysztorowej. 43 ) W 1971 r. dokonała ona krytycznego podsumowania rodzimych badań metrykal- nych (tak przed- jak i powojennych) z jednej strony, z drugiej naszkicowała drogi ich postępu badawczego. 44 ) Natomiast w obszernym kompendium "Wstęp do demografii staropolskiej" (1976) posługując się metodą retrogresji scharakteryzowała gruntownie cały zasób źródeł służących badaniu zjawisk ludnościowych oraz sposoby ich eksploracji i to nie tylko dla okresu staropolskiego. 45 ) Zaakcentowała ona również, że w światowej nauce podstawową jednostką badawczą stała się rodzina --- najmniejsza komórka socjodemograficzna. Podczas gdy w nauce zachodnioeuropejskiej od początku lat sześćdziesiątych obserwujemy coraz większe zaawansowanie prac metodą "rekonstrukcji rodzin", w Polsce dominowało wykorzystanie ksiąg metrykalnych metodą bardziej tradycyjną - zbiorczych przeliczeń. 7

Historia Polski w liczbach GUS Historia Polski w Liczbach GUS z 1994 | Page 26