2 0 1 4 Ocak
SAYI: 24
5. Rahatlık:
tırlar. Sezgilerin çoğu bilinçaltı materyalidir; kor-
Uzun yılların tecrübeleri bazı insanlarda aşırı ra-
kulara, önyargılara, beklentilere ve paranoyalara
hatlık hissi ve tehlikeli bir kendine güven duygusu oluşturabilir. Aşırı özgüven (over confidence),
gamsızlık, halinden memnuniyet (complacency)
göre şekillenir; gerçek değildir. Birkaç kez sezgilerinin tesadüfen tuttuğunu gören bazı insanlar, artık
ve içinde bulunulan kritik durumun gerektirdi-
kendilerini olacakları önceden algılama yetene-
ği heyecandan uzak olmak, bir çeşit farkındalık
ğine sahip sanabilir. “Hissediyorum ki... Tahmin
kaybı (loss of situational awareness) gibidir. Bazı
insanlarda da tevekkül (resignation) düşüncesi, ‘iş
olacağına varır, kadere karşı gelinmez’ teslimiyeti
gözlenir.
ediyorum ki...” diye başlayan cümleler kurarak,
gerçekçi düşünmek ve davranmak yerine gizemlilik yolunda ilerlemeyi tercih ederler.
Sonuç
Doğuştan gelen üst biliş (metacognition) ve doğal
karar verme becerilerine (naturalistic decision-
6. Eve Dönüş Sendromu:
maker) sahip insanlar vardır, ama bunlar çok fazla
İngilizce’deki “Get-Home-Itis” kavramı Türkçede,
“yetti artık, bitsin bu çile, eve gidelim” biçiminde
ortaya çıkan, tehlikeli bir acelecilik ve sabırsızlıktan kaynaklı gereksiz riske girme durumudur. Pilotlar ve diğer sürücüler kadar, elindeki kritik işleri
bir an önce bitirip özel yaşamındaki programına
sabırsızlanan başka iş alanları için de geçerli bir
acelecilik tutumudur. Bu psikoloji içinde riskler
hafife alınabilir, objektif tehlikeler görmezden gelinebilir...
değildir. Havacılık sistemlerinin özen göstermesi
7. Aldatıcı Sezgiler:
dengeli insanlar sadece havacılıkta değil, yaşamın
Altıncı his gibi tanımları olan sezgilere parapsiko-
her alanında kendilerini de beraberindekileri de
loji yazılarında önem atfedilir, ama bilimsel kaynaklar bunlara mesafeli durur. Sezgilerin %80’den
fazlası yanıltıcıdır, belki ancak %10’u tutar; ama
seçici bellek bunları daha yüksek oranda gibi ha-
gereken nokta; egolarını kontrol altında tutabilen,
mantıklı kararlar veren, gereksiz yere riske girmeyen, unstable durumlarda baskı görse bile pas geçme cesaret ve inisiyatifi kullanabilen ekipler oluşturmaktır. Bu beceri eğitimle kazanılabilir; liderlik,
karar verme ve psikolojik içgörü (insight) eğitimleri yapılabilir. Doğru karar verme becerisine sahip
esenliğe götürür.
Sözü Shakespeare’in Hamlet’indeki şu tirada atıf
ile bitirelim: Pas geçmek ya da geçmemek; işte bütün mesele bu!
Hazırlayan: Dr. Muzaffer Çetingüç
595