Havacılık Tıbbı Derneği - Bülten Sayı 23 | Page 24

2 0 1 3 Eylül dan yere indirilen Phaeton kontrfobik tutumun mitolojik örneğidir. Bu tutumun altında bilinçdışı intihar eğilimi de olabilir (19). Bireyin çevresindekilere sürekli olarak korkmadığı mesajını vermeye çabalaması anlamındaki korku-karşıtı davranışların örnekleri, süratli araba kullanma, gereksiz yere kavga çıkarma, tehlikeli sporlara yönelme, uçuşta yersiz cesaret gösterileri ve riskli manevralar yapma eylemleridir. Beyninde asılsız bir korku veya ona karşı geliştirdiği aşırı telafi çabaları biçiminde bir cin (gremlin) dolaşan kişinin emniyetli görev yapması da, yaşamanı uzun süre sağlıkla devam ettirmesi de zordur. İçgörüsü (insight) olan, neyi niçin yaptığını bilen kişi ise, kendisini bu tür kısır döngülerden çabuk kurtarabilendir. 5. OLUMLU GERİBİLDİRİM (Positive Feedback) DOYMAZLIĞI: Motive edilmek herkese lazım bir gereksinimdir, ancak bunu sağlamak için “sürekli aferin peşinde olmak” tutumu, bir çeşit doyumsuzluktur. Olgun insanın, lider veya grup takdirinden başka, daha üst düzeyde doyumları olmalıdır. Görevini hakkıyla yapma, üretme, yaratma, yararlı olma ve kendini gerçekleştirme duyguları da yetebilmelidir. Hayranlık uyandırmak, üstün-fevkalade-müstesna olarak tanınmak için aşırı çaba harcayan kişi, gerçekten de olumlu izlenim bırakabilir, fakat daha çok övgü almak için riske girdiğini, göstergelerin kırmızıya vurduğunu fark etmeyebilir. 6.TEVEKKÜL: (Resignation) İnsanın en olumsuz durumlarda bile yapabileceği şeylerin olduğunu düşünmesi gerekirken, burada kendini Tanrıya emanet edip, acı ve ızdırap söz konusu olsa bile bunda bir hikmet arayan, kaderci düşünüş yürürlüktedir. Sanki yaşam daha önceden belirlenmiş bir senaryoya göre sürmekte, insan davranışları dışarıdan kontrol edilmektedir (11). “İş olacağına varır... çabalar boşunadır... şansın varsa... alın yazısı... elinden bir şey gelmez...” gibi ifadeler bu düşünüşün klişeleridir. Olayların akışına müdahale etmeme ve olacakların sorumluluğunu doğaüstü güçlere bırakma, batıl inançlardan medet umma tutumları hem kolaycılıktır, hem de tehlikeli bir pasifizme örnektir. Ancak, elden gelen her şey yapıldıktan sonra, paniğe kapılmadan sabırla bekleyebilmek anlamındaki tevekkül, olgun bir tavırdır. Osmanlı devletinde Rumeli akıncılarının “deli bölükleri” en seçme ve gözüpek askerlerden oluşmakta idi; fedai müfrezeleri de denilen bu askerlerin bayraklarında yeşil zemin üzerine beyaz hilal ve altında da “yazılan gelir başa” cümlesi vardı ki (1), kendini kaderin eline oyuncak gibi teslim etmeden, muhtemel sonuçları olgunca kabullenme anlamında tevekküle örnektir. 7.ALIŞKANLIK TUZAĞI: (Ritual Trap) Tekrarlayıcı işlerde, zamanla bilinçli dikkat sarf etmeden, otomatik biçimde yapma alışkanlığı kazanılır. Binlerce kez yinelenen aynı, monoton çalışmalar, kontroller, her şeyin yolunda gideceğine dair aldatıcı bir inanç ve emniyet ön- 556 SAYI: 23 lemlerine umursamazlık tutumu yaratabilir. Aynı tip araçla uzun süre çalışan kişilerde insan-makine bütünleşmesi ve aracın huylarını öğrenme olgusu, bir yönüyle olumludur; olumsuz tarafı ise, araçla onu kullanan arasında, sanki iki insan arasında kurulmuş ilişkiye benzer bir bağ olduğunun varsayılması ve böylece kişinin o araçtan kendisine bir zarar gelmeyeceğine ve kendisinin daha önce kazaya uğrayan kişilerden farklı olduğuna dair majik bir inanç geliştirmesidir. Sonuçta, kurallara daha az önem vererek, aşırı güven duygusu içinde sinsi tehlikelere daha yakın olunacaktır. Belirli alanlarda çok deneyimli ve yetenekli oldukları herkesçe onaylanan bazı profesyonellerin (pilot, cerrah, akrobat, şöfor vs.) kendilerinden beklenilmeyen hatalarla kendilerinin veya başkalarının yaşamlarını tehlikeye soktukları bilinen olgulardandır. 8.KURAL TANIMAZLIK: (Antiauthority) Otorite karşıtı kişiler, kendileri üzerinde kontrol yetkisi taşıyanlara da, kurallara da tahammül edemezler. Kendilerine neyin, nasıl yapılacağının söylenmesine tepki gösterirler. Kuralların pek çok deneyimler sonucu belirlendiğini anlamak istemezler. Kurallardaki detay kusurları abartarak ihlalin bahanesi haline getirebilirler. Sadece bu tutumları yüzünden kazalarda kaybedilmiş veya disiplinsizlik nedeniyle görevlerinden ayrılmış yetenekli kişiler vardır. Havacılıkta zaman zaman pilot davranışlarında da gözlenen bu tutum, incinmezlik ve maço tutumlarının