86
knisja nżuru l-qabar ta’ Lazzru(12) li llum huwa proprjetà
tal-Musulmani. Biex tasal sal-qabar trid tinżel 27 tarġa
mħaffra fil-blat.
Filgħaxija wasalna Betlehem - il-belt ta’ David u l-post
fejn twieled Ġesù. Betlehem, li bil-Lhudi tfisser “id-dar
tal-ħobż” jew bl-Għarbi “id-dar tal-laħam”, hija mibnija
fuq għolja fit-tarf tad-deżert ta’ Ġuda, fix-xatt tal-Punent
tal-Palestina. Illum din il-belt hija ferm differenti minn
kif kienet elfejn sena ilu fi żmien Kristu. Huwa post li
jżuruh ħafna turisti u pellegrini u li fih insibu taħlita
ta’ reliġjonijiet u kulturi differenti. Fil-fatt ħafna mirresidenti
ta’ Betlehem jaqilgħu l-għajxien tagħhom mitturiżmu.
It-toroq dojoq taċ-ċentru antik ta’ Betlehem
huma miżgħuda bi ħwienet tas-souvenirs li jbigħu
oġġetti reliġjużi - speċjalment statwi minquxa bl-idejn
fl-injam tas-siġar taż-żebbuġ u oġġetti oħra magħmula
mill-madre perla, sengħa li introduċewha l-Franġiskani
biex jgħinu lill-Għarab Insara. Iżda Betlehem hija wkoll
post ta’ kunflitti kbar politiċi bejn il-Lhud u l-Palestinjani,
tant li fis-sena 2002 Iżrael bena ħajt tal-konkrit madwar
parti minn Betlehem li jifred iż-żewġ popli u jagħmel
il-ħajja ta’ poplu minnhom aktar diffiċli. Infatti kif
ivvjaġġajna min-naħa għall-oħra tal-ħajt kienet evidenti
ħafna għalina d-differenza tal-istil ta’ ħajja, livell ta’
għajxien u kultura bejn dawn iż-żewġ popli.
Il-lukanda tagħna kienet fiċ-ċentru antik ta’ Betlehem
eżatt ħdejn il-bażilika tan-Natività li hija mibnija fuq
il-grotta tat-twelid ta’ Ġesù. Din il-bażilika hija l-eqdem
knisja fl-Art Imqaddsa li għadha tintuża u waħda milleqdem
fid-dinja. Illum din il-bażilika hija maqsuma
bejn tliet denominazzjonijiet tar-reliġjon Kristjana, li
huma l-Kattoliċi Rumani, il-Griegi Ortodossi u l-Armeni
Ortodossi, li kollha jamministraw parti differenti talknisja.
Fil-kripta ta’ din il-bażilika taħt l-altar maġġuri
nsibu l-għar tan-Natività bil-maxtura. Timmarka l-post
fl-art tat-twelid ta’ Ġesù, hemm kewkba tal-fidda
b’erbatax-il ponta(13) bil-kliem “Hic de Virgine Maria
Jesus Christus natus est” (‘Hawnhekk mill-Verġni
Marija twieled Ġesù Kristu’). Fil-fatt l-għada li wasalna
Betlehem qomna kmieni ħafna biex fil-ħamsa u nofs ta’
filgħodu attendejna għaċ-ċelebrazzjoni tal-quddiesa
tal-Milied f’dan l-għar qaddis.(14) Kien l-uniku ħin talġurnata
li stajna nsibu ftit kwiet f’dak il-post qabel ma
jkun miftuħ għal numru kbir ta’ turisti u pellegrini li
jżuruh kuljum.
Maġenb il-bażilika tan-Natività żorna l-knisja ta’ Santa
Katerina, mibnija mill-Franġiskani, li sservi bħala l-knisja
parrokkjali għall-Kattoliċi f’Betlehem. Minn ġol-knisja
nżilna minn taraġ dejjaq għal ġo kumpless ta’ għerien u
kmamar imħaffra fil-blat li jfakkru personaġġi marbutin
mat-twelid ta’ Kristu, fosthom San Ġużepp u l-Innoċenti
Martri. Ma’ dawn hemm ukoll l-għerien fejn San Ġilormu
għex għal tletin sena, flimkien mad-dixxipli Pawla u
Ewstokja, fejn ittraduċa l-Bibbja mil-Lhudi u l-Grieg
għal-Latin.
Xi żewġ minuti ’l bogħod mill-knisja tan-Natività
żorna s-Santwarju tal-Għar tal-Ħalib(15) fejn skont ittradizzjoni
kienet tgħix il-Familja Mqaddsa f’Betlehem
qabel ma ħarbu lejn l-Eġittu. Jingħad li waqt li Marija
kienet tredda’ lit-tarbija Ġesù waqgħu xi qtar tal-ħalib
u l-blat tal-għar sar ta’ kulur abjad. Sal-lum ħafna nisa
jżuru dan il-post devozzjonali biex jitolbu l-grazzja
tal-maternità. Madwar żewġ kilometri ’l barra minn
Betlehem żorna l-Għalqa u l-Għar tar-Ragħajja(16) fejn
titfakkar il-ġrajja tat-tħabbira tat-twelid tal-Messija
mill-anġli lir-ragħajja. Hawnhekk inbniet knisja ċkejkna
f’għamla ta’ għarix.
Madwar tnax-il kilometru ’l bogħod minn Betlehem
żorna r-raħal pittoresk u trankwill ta’ Ein Karem li bil-
Lhudi jfisser “għajn id-dielja”. Fil-fatt dan il-post huwa
miżgħud b’ħafna siġar u għelieqi tal-dwieli. Għalina
li ġejjin mir-raħal tax-Xewkija dan il-post għandu
sinifikat partikolari ħafna għax skont it-tradizzjoni
hawnhekk twieled il-patrun tagħna San Ġwann
Battista. F’Ein Karem żorna żewġ knejjes b’rabta mal-
Prekursur. Imperreċ fuq għolja nsibu s-Santwarju tal-
Viżitazzjoni(17) li jfakkar il-post fejn Eliżabetta nħbiet
min-nies għal ħames xhur meta saret tqila fi xjuħitha
u fejn laqgħet lil Marija meta marret iżżurha. Fuq barra
mal-faċċata tal-knisja hemm mużajk li juri lil Marija
sejra żżur lil Eliżabetta u mal-ħitan quddiem il-knisja
nsibu madwar 50 plakka taċ-ċeramika li fuqhom hemm
miktub il-Magnificat, b’lingwi differenti, fosthom bil-
Malti. Fil-kripta tas-santwarju hemm bir li jimmarka
l-post fejn jingħad li ltaqgħu Marija u Eliżabetta u kif
ukoll ġebla kbira li warajha skont it-tradizzjoni Eliżabetta
ħbiet lit-tarbija Ġwanni biex teħilsu mill-qilla tas-suldati
meta Erodi ordna l-qtil tat-trabi innoċenti.(18)
Iktar ’l isfel fil-wied żorna l-knisja li tfakkar it-twelid ta’
San Ġwann Battista. Il-Franġiskani bnew din il-knisja blgħajnuna
tar-Reġina Isabella ta’ Spanja, li rregalat altar
u opri artistiċi oħra fl-irħam. Il-qofol ta’ dan is-santwarju
jinsab fl-għar li tinżel għalih minn taraġ fuq ix-xellug talpresbiterju,
li jfakkar id-dar li fiha twieled il-Prekursur
tal-Mulej. Kien mument speċjali ħafna għalina lkoll meta
ngħatajna ċ-ċans li kull wieħed u waħda minnha ninżlu
għarkupptejna u nbusu dan il-post qaddis,(19) l-istess
bħalma qabel konna għamilna fil-grotta ta’ Betlehem.
Tlabna flimkien bil-kantiku ta’ Żakkarija, il-Benedictus
u ma naqasx li fl-aħħar nkantaw minn qalbna innu ta’
tifħir lill-patrun tagħna.
Fis-sitt jum tlaqna minn Betlehem u fi triqitna lejn
Ġerusalemm l-ewwel waqfa tagħna kienet fir-raħal ta’
Betfaġe li jinsab fit-telgħa tal-Għolja taż-Żebbuġ. Minn
hawnhekk hu maħsub li Ġesù beda d-daħla trijonfali
tiegħu f’Ġerusalemm riekeb fuq felu ta’ ħmara qabel
il-passjoni, il-ġrajja li nfakkru f’Ħadd il-Palm. Fil-knisja