SAYI: 2 (Haziran 2019)
2. aşamada yüksek doğurganlık devam etmekle birlikte ölüm oranlarındaki azalma
göze çarpmaktadır. Bu nedenle çocuk yaş gruplarından genç, olgun ve yaşlı
diyebileceğimiz yaş gruplarına daha fazla insanın aktarıldığını, bu nedenle içe çökük
üçgen piramidin yavaş yavaş düzgün üçgen piramide dönüştüğünü görüyoruz. Bu aşama
bir öncekine göre daha ileri, tartışmamızdaki deyimiyle, daha ileri bir gelişmişlik
seviyesini gösterir. Zira üst yaş gruplarına daha fazla insan katılmış yani ortalama ömür
uzamıştır. Bunu anlamak için piramidin en tepe kısmına bakmak yeterli olacaktır çoğu
zaman. Özellikle 65 yaş üstü gruba daha fazla insanın katılması sağlık hizmetlerinin
geliştiğini; bu ise sosyoekonomik anlamda daha ileri bir seviyeye ulaşıldığını bize
kanıtlar. Bir önceki aşamayla benzer olarak yüksek doğurganlık görülürken o aşamadan
farklı olarak nüfus artış hızı çok fazladır. Bu durum ölüm oranlarının azalmasına
dayanır ve yukarıdaki görselde, 2. aşamada “çok hızlı artış” (very rapid increase)
şeklinde ortaya konmuştur. Bu aşama sanayileşme sürecinin başındaki toplumları ifade
eder diyebiliriz.
3. Aşamaya gelindiğinde nüfus miktarı belirli bir büyüklüğe ulaşmış, ekonomik
gelişimde belirli bir mesafe kat edilmiştir. Dolayısıyla toplum artık çoğu zaman
kendiliğinden bazı durumlarda da devlet politikalarıyla yeni koşullara adapte olur.
Kadınların iş hayatına daha fazla katılımı, kentleşme olgusu, kentte çocuk yetiştirmenin
zorlukları gibi birçok koşul nedeniyle doğurganlık belirli bir noktada sabitlenir. Bu
nokta her ülkeye göre farklı oranlarda gerçekleşebilir. Dolayısıyla bu durumda tabandan
başlayarak yukarıya doğru piramidin kenarları dik bir duvar gibi görünmeye başlar. Bu
eğilim uzun süre devam eder ki bu aşamaya dengelenme aşaması da denilebilir. Hatta
Türkiye gibi bazı ülkelerde bu aşamadan önce piramidin tabanında görülen hızlı bir
daralma da göze çarpar. Bu aşama artık nüfusun durağanlaştığı aşamadır. Sanayileşme
ve kentleşme halen devam etmektedir. Ortalama yaşam süresi uzamış ve halen
uzamaya, yaşlı nüfusun toplam nüfus içindeki payı artmaya devam etmektedir. Öte
yandan 15 yaş altı nüfusun toplam nüfus içindeki payı ise giderek azalmaktadır.
Ülkemizin uzun süredir bu aşamada olduğunu söylesek sanırım yanlış söylemiş
olmayız.
4. Aşamaya gelindiğinde artık o ülkenin sosyoekonomik gelişim sürecini
tamamladığını söyleyebiliriz genel olarak. Doğurganlık oldukça düşük seviyelerde
sabitlenmiş, olgun ve yaşlı nüfus oranı artmış, ortalama ömür uzamış, her yaş grubunda
ölüm oranları azalmıştır. Özgür, bu aşamaya orta tip (intermediate) demektedir. Bu
aşama artık ileri düzeyde sanayileşmiş toplumlarda sıkça karşımıza çıkan bir grafik
türüdür. Yani sanayileşmesini tamamlamış toplumlara özgüdür.
Biz coğrafya öğretmenleri genellikle bu aşamaya “arıkovanı” deriz ki bana göre bu
da yanlıştır. Arıkovanı aşaması bunun bir sonraki aşamasıdır. Oysa aşağıdaki görselde
de görüldüğü üzere arı kovanı hem yukarıdan hem de tabandan daralan bir yapıya
sahiptir. Arıkovanı aşaması diyebilmemiz için bir sonraki aşamaya geçilmeli ve oldukça
düşük doğurganlık sonucunda 15 yaş altı nüfus azalmalıdır. Kısacası arı kovanı piramidi
4. Aşamanın daha ileri bir aşamasıdır. Şayet piramidin arı kovanına benzemesine yol
geoCED
www.geoced.org
16
Coğrafya Eğitimi Derneği
www.tceder.org