ОТБАСЫНДАҒЫ АТА-АНА МЕН ЖЕТКІНШЕК АРАСЫНДАҒЫ ҚАРЫМ - ҚАТЫНАС КИКІЛЖІҢІНІҢ ТУЫНДАУ СЕБЕПТЕРІ
¹ 8-9 ( 8 ) 2015
Ïñèõîëîãèÿ
Мақала ата-аналар мен балалар арасында туындайтын кикілжіңдерді зерттеуге арналған . Автор мұндай кикілжіңдердің туындау себептерін айқындауға тырысады , сонымен қатар кикілжіңдерді шешу жолдары мен болдырмау тәсілдерін қарастырады .
Статья посвящена изучению конфликтов в семье между родителями и детьми . Автор пытается понять , что является причиной возникновения таких конфликтов , ищет наиболее приемлемые пути разрешения конфликтов , а также способы предупреждения таких конфликтов .
ТЕЗЕКБАЕВА МАДИНА ЖУМАБЕКОВНА
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің оқытушысы
This article is devoted to studying of family conflicts between parents and children . The author is trying to understand , what the reason of such conflicts is , and looking for the most appropriate ways to resolve conflicts , and how to prevent them .
ОТБАСЫНДАҒЫ АТА-АНА МЕН ЖЕТКІНШЕК АРАСЫНДАҒЫ ҚАРЫМ - ҚАТЫНАС КИКІЛЖІҢІНІҢ ТУЫНДАУ СЕБЕПТЕРІ
Отбасы адам баласы дүниеге келгенінен есігін айқар ашып енетін үйі , өсіп ер жеткен , тәрбие алатын аса қажетті , әрі қасиетті ордасы . Жеке тұлғаның қалыптасып жетілуіне , отбасының құдіретті күшін басқа еш нәрсемен салыстыруға болмайды , отбасы болашақ азаматтың әлеуметтену жолындағы алғашқы қадамдарын жасайтын бастапқы адым . [ 1,2 ]
Отбасы әлеуметтенудің алғашқы сатысы , мұнда пікірлер , көзқарастар , құндылықтар мен мінезқұлықтарды меңгере бастайды . Отбасындағы ең басты іс-әрекет ол ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынас . Қарым-қатынас - адамзат өмірінің аса маңызды және негізгі сферасы болып , соның нәтижесіде тұлға аралық байланыс орнығып , өзара мәміле қалыптасып дамиды . Қарым-қатынас дегеніміз өзара пікір алмасу , сезім әлемінде бірлесіп ләззат алу , қайғы , қуанышта ортақтас болу сенімді кең ауқымды эмоция спектрлерін қамтиды . Қарым-қатынас барысында екі не бірнеше психологиялық жүйе , рухани әлем және ой-пікір , санасезім , мінез-құлық , қылық-жорықтар арасында келісім , не өзара түсіністік тұрғысында , не болмаса қақтығыс , талас-тартыс , қарама-қайшылық тұрғысындағы мәміле үрдіс іске асады . Сондықтан да қарым - қатынаста мына ережені қолдану қажет : ең алдымен балаға талап қоймас бұрын өзіңе талап қой . Қарым - қатынастағы ең қиын нәрсе бала мінез - құлқының себептерін түсіну . Жалпы бүгінгі күнде адамдардың бірін - бірі түсінуі негізгі мәселе болып табылады . Осыған орай жеткіншектердің көпшілігі зерттеушілердің " Бақыт деген не ?" - деген сұрағына : " Бұл сені түсіне білу " - деп жауап береді . Жеткіншектік шақта балалардың ересек адамның жүріс тұрысына , қылықтарына , әрекеттеріне сырт көзбен қарау күшейеді . Ата - аналар мен жеткіншектердің арасындағы кикілжіннің жиі кездесетін себептерінің бірі жеткіншектер мен ата - аналар қабылдауының қатынасының екі түрлі болуына байланысты . Жеткіншектік кезең - бұл барлық отбасы мүшелерінің әлеуметтік тұлғалық және отбасылық кикілжіңдер болатын кезең . Отбасы мүшелерінің арасындағы кейбір мәселелер мен бұрын көрінбейтін қайшылықтар сыртқа шығып отбасындағы кикілжіңдер шиеленісе түседі . Жеткіншектердің ата- анасынан психологиялық тұрғыда бөлінуі , оларға қарсы тұруынан басталады . Жеткіншектер дөрекі , іс қимылда жылдам болуы мүмкін . Олар ата- анасы мен басқа ересектерге сын көзбен қарайды . Дағдарыс - кикілжің қиындықтаржеткіншектердің дамуындағы күрделі және қиын мәселелердің бірі болып табылады . Кикілжіңсіз отбасы жоқ . Солардың кейбір түрлерін қарастырайық , мәселен , " мен жақсы білемін " атты кикілжің ақпараттық байланыстарға қатысты туындайды . Бір сұрақ төңірегінде ата - аналар да , балада да бірдей мәлімет болады . Бала өз білгеніне қарай жасағысы келеді . Анасы оған " мен жақсы білемін " дегеннен артық ештеңе айтпайды . Егер әрқашан да үлкендердің айтқаны дұрыс болса ештеңе білмейтініне көнеді де одан ары қарай енжар болып үнемі бағынушы қалыпта болады . Сондықтан , ата - ана мұндай жағдайда бедел бағытын үстем етпей , өз көзқарасын " сенің орныңда болсам мен былай істер едім " - деген ұстанымды көрсетуі қажет . 1 . Жиі кездесетін кикілжіннің бірі . " Сен өскен соң " деп аталады ". Ата- ана бедел тұрғысынан келеді де , бала ылғи да өз дербестігін көрсетуге тырысқан сайын оның іс - әрекетін кері бағалайды . Бұл тұрғыда ата - ана өз үстемдігін сақтап қалуға тырысады және баланың табиғи қылықтарын тыңдаудан бас тартады . [ 3,4 ] 2 . " Мен саған бәрін бердім ". Бұл кикілжіннің негізінде балаларға жасалған нәрселердің бәрі үшін олардан махаббат , шарт ұсынушылық бағынушылық талап етіледі . Кикілжіннің мұндай түрі көбінесе шешесімен ұлының арасында туындайды . Ұлының тәуелсіз және дербес әрекет етуге талпынуы анасы жағынан өте күшті қарсылық тудырады .
Отбасылар әр түрлі болады . Социологтар отбасын әр түрлі типтерге бөледі : үйлесімді , бөлінген , ыдыраған , толық емес отбасы . Отбасы толық болуы мүмкін , бірақ тәрбие теріс болуы мүмкін . Кейде келіспеушілік күнде ұрыс болып тұратын толық отбасыларда кездеседі . Отбасындағы сәтсіздік белгілі деңгейде бала психикасының дұрыс дамуына әкелмейді . Психологиялық қарым - қатынас " әр сағат сайын болмыстың бір бөлшегін алып кететін " қатынас . Ол қайырымдылық пен өзара түсіністіктің отбасында жоқ болуы . Бұл жатырқаушылыққа , ашушаңдық пен тұйықтыққа әкеледі . Баланың мінез - құлқын дұрыс жаққа өзгерту үшін ең алдымен ата- ана өзін өзгертуі тиіс . Мұны түсіну оңай емес . Ол үшін балаларға деген қатынас стереотиптері болуы қажет . Олардың ішіндегі ең маңыздысы- балаға бәрін тыңдаушы , орындаушы адам ретінде қарау . [ 4,5 ]
Ата - ананың теріс қатынасының енді бір түрі керісінше балаға деген шектен тыс жақындықтан , шектен тыс қамқорлықтан пайда болады . Мұндай жағдайда ата - ана
26