¹ 7-8 ( 14 ) 2016
Ýäåáèåòòàíó
Мақала қазақ ақыны Жамбыл мен Анадолы ақыны Пір Сұлтан Абдал арасындағы шығармашылық байланыстар тақырыбына арналған . Автор Жамбыл шығармашылығы мен Пір Сұлтан Абдал туындыларына салыстырма жасайды .
Статья посвящена теме творческой взаимосвязи между казахским акыном Джамбулом Джабаеваым и Анатолийским поэтом Пир Султан Абдалом . Автор делает сравнение между поэтическим творчеством Джамбула и творчеством Пир Султана Абдала .
CEMILE KINACI
Dr . Gazi Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü ,
The article is devoted to the topic of the creative relationship between Kazakh akyn Zhambyl and the Anatolian poet Pir Sultan Abdal . The author makes a comparison between the poetic works of Zhambyl and work of the poet Pir Sultan Abdala .
KAZAK AKİNİ CAMBİL ( 1846-1945 ) İLE ANADOLU OZANİ PIR SUL- TAN ABDAL ARASİNDA BIR KARŞİLAŞTİRMA
Tarihte Kazak topraklarının her bir köşesinden sayısız yetenekli akınçıkmıştır . Kazak bozkırlarında birbirinden güçlü akınlık ekolleri oluşmuştur . Batı Kazakistan , Karatav , Doğu Kazakistan ve Yedisu , Arka gibi çeşitli ekoller bunlardan bazılarıdır . Kazaklar arasındaki bu güçlü akınlık geleneğinin üstadı denilebilecek akınlardan biri şüphesiz SüyinbayAronulı ’ dır . Kazak halkı arasında “ ot avızdı ”, “ orak tildi ” akın olarak bilinen Süyinbay Akın ( Kınacı 2015 : 93 ), akınlık yeteneği nedeniyle komşu Kırgız halkı arasında da tanınmıştır . Akın Süyinbay , aynı zamanda bir üstat olarak öğrenci de yetiştirerek Kazak akınlık geleneğinin kuşaktan kuşağa aktarılmasına katkıda bulunmuştur . Süyinbay Akın ’ ın yetiştirdiği öğrencisi CambılCabayev , “ boynuz kulağı geçer ” sözüne uygun olarak âdeta Süyinbay ’ ın ününü geride bırakmıştır denilirse yanlış olmayacaktır . Cambıl , üstadı Süyinbay ’ ın kendisine açtığı yolda ilerleyerek kendi üslûbunu yaratmayı başarmıştır . CambılCabayev , Kazak halk şiirinin tanınmış bir siması , şiir sanatının âdeta hızlı koşan bir rahvan atı ve Kazak halkının büyük akınıdır . O , Almatı vilayetinin Cambıl kasabasındandır . Cambıl Akın , Ulu Cüz ’ denŞapıraştı tayfasının içindeki Ekey uruğundandır . Çocukluğu Yedisu bölgesinde , yani şimdiki Almatı ’ nın Cambıl kasabasında geçmiştir . Cambıl ’ ın doğup büyüdüğü topraklarda , özellikle Yedisu ve Kazakistan ’ ın güney bölgesinde Kazak küycülük geleneği ve akınlık-cıravlık geleneği diğer bölgelere nazaran daha büyük gelişme göstermiştir . Burası söz sanatında usta olan akınların , türkücülerin , hatiplerin çok çıktığı bir bölgedir . Cambıl ’ ın annesi Uldan ve dayısı Kanadan da şarkılar , türküler icra eden söz ustalarıdır . Cambıl da bu sebeple çocukluğundan itibaren hep sanatın içinde olmuş ve delikanlılık çağına bu sanat ortamı içinde gelmiştir . Daha küçük yaşlarda dayısıyla birlikte çeşitli meclislere katılmış , kopuz ve dombıra çalmayı öğrenmiştir ( Törekulov1989 : 242 ; Togısbayev-Sujikova 2009 : 170 ). Cambıl sanatın beşiği olan bir bölgede dünyaya geldiği için , ondaki akınlık yeteneği de genç yaşından itibaren farkedilmeye başlanmıştır . Şapıraştı ’ danzaten geçmişte de Savrık , Suranşı , Ötegen Batır ve çok sayıda akın ve cıravlar çıkmıştır . 1890 yılında Cambıl , Şıbıl adlı bir akınla atışmaya girdiğinde , Cambıl ’ ın ne kadar yetenekli bir akın olduğunu gören Şıbıl ona “ Dombırana cin , peri eli dokunmuş gibi sihirli ” demiştir ( Konıratbayev 1991 : 284 ). Cambıl , daha 16-17 yaşından itibaren halk arasında “ akın bala ” olarak adlandırılmıştır ( Törekulov1989 : 242 ). Delikanlılık çağında , girdiği meclislerde , tıpkı üstadı Süyinbaygibi , Kırgızlar arasında Cambıl ’ ın da namı
yayılmıştır . İşte tam da adı halkın ağzında dolaşmaya başladığı bu dönemde Cambıl , Yedisu ’ nun rahvan atı gibi olan akınıSüyinbay ’ a rastlamış ve onun yanında yetişmiştir . Üstadı Süyinbay ’ ın duasını alarak ondan öğrendiklerini kendi sanatında sentezleyerek akınlık yoluna devam etmiştir .
Bundan sonra , Aykümis , Baktıbay , Sarı , Sarbas , Dosmaganbet , Şanşuvbay , Kulanayan , Kulmanbet gibi o dönemin önde gelen akınları ile akın atışmalarında akınlık hünerini sergilemiştir . O , yalnızca bu akınlarla değil , Kırgızların Balık , Tınıbek , Kalıgul , Naymanbay , Katagan , Arıstanbek , Sagımbek gibi akın-cıravları ve Manasçıları ile sanatını yarıştırmış ve böylece Kırgız akınlık geleneğinden de beslenerek akınlık sanatını daha da geliştirmiştir . Bunun yanı sıra Köroğlu ve Şahmardan gibi destanları da halkın arasında devamlı okuyarak akınlıkcıravlık yeteneği ile halkın sevgisini kazanmıştır ( Togısbayev-Sujikova 2009 : 170-171 ).
1916 yılında KazaklarRus Çarlığı ’ nın askere alma kararı nedeniyle Rusya ’ ya ayaklandığındai , Cambıl da bu ayaklanmayı desteklemiştir . İsyan sırasında Ruslara karşı koyan Kazak yiğitlerini dombırası ve sözüyle överek bunlar hakkında halk türküleri söylemiştir ( Altınmakas 2014 : 266 ). Cambıl , isyancıları icra ettiği türküleriyle cesaretlendirip onlara öğütler vermiştir . Bu şiirlerinden Patşa Emiri ve Zildi Buyrık akıllarda kalıp yazıya geçirilenlerdendir . Verniy ’ denkomutanlar emir verdi , Bu emrin mahiyeti çok ağırdı . “ On dokuz ile otuz bir yaşındakiler alınıyor ” denildi . Soğuk haber , halkı öfkelendirdi .( Zildi Buyrık ’ tan ) … Hiç kimse Verniy şehrine gitmiyor , İhtiyar kadınlar ve erkekler çocuklarına ağlıyor . Halkın yürek yarasına , Aransa da hiçbir ilaç bulunmuyor . Delikanlıları soran Rus memuru geldi , Halk vermeyiz diye cevelan ediyor . “ Canımızı alsanız da yavrularımızı vermeyeceğiz ” diyerek , Geri çekilmeyen zavallı babalar yere yığılıyor . ( Zildi
Buyrık ’ tan ) … Cambıl , 1916 yılındaki isyan sürecinde gösterdiği tavır nedeniyle Çarlık idarecileri tarafından cezalandırılmak istense de halkın sevgisi ve ona olan bağlılığı Cambıl ’ ı korumuştur ( Törekulov1989 : 243 ).
Cambıl , çocukluğundan itibaren Koblandı , Alpamıs ,
34