АРТИКУЛЯЦИЯЛЫҚ ЖАТТЫҒУЛАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ОНЫ ДҰРЫС ОРЫНДАУДЫҢ ШАРТТАРЫ
¹ 6 ( 13 ) 2016
Ïåäàãîãèêà
Мақала мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамыту мәселелеріне арналған . Автор тіл дамыту қызметінің теориялық негіздерін баяндаумен қатар , тіл дамыту жаттығуларын тиімді жүзеге асыру жолдарын ұсынады . Мақала мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының әдіскерлері мен тәрбиеленушілеріне , логопед мамандарға арналған .
Статья посвящена вопросам развития речи у детей дошкольного возраста . Автор статьи не только раскрывает теоретическую основу деятельности по развитию речи , но и представляет примеры наиболее эффективного выполнения упражнений на развитие речи . Методическая работа будет интересна методистам и воспитателям дошкольных учреждений образования , специалистам - логопедам .
МЕЙРМАНОВА ШУГЫЛА ЕСИМБАЕВНА
" Қосалқы мектеп-интернат " КММ логопед мұғалімі , Семей қаласы
The article is devoted to activities for the development of speech in children of preschool age . The author not only revealed the theoretical basis for action on the development of speech , also provided examples of the most effective exercises for the development of speech . Methodical work will be interesting to trainers and teachers of preschool educational institutions , specialists - speech therapists .
Психикалық дамуында тежелуі бар балалардың сөйлеуіндегі өзіндік ерекшеліктер , олардың жалпы дамуындағы тежелумен тікелей байланысты .
Сөйлеудің импрессивтік жағы , дыбыстарды және сөйлеудегі түрлі реңктерді қабылдаудың сараланбауымен сипатталады . Ал , экспрессивтік жағына , сөздік қордың аздығы , дыбыстаудағы бұзылу , сөйлеудің лексикалық- грамматикалық тұрғыда жеткіліксіз қалыптасуы , аграмматизмдер , артикуляциялық аппараттың ақаулары тән : балалар артикуляциялық күйді ұстап тұруға қиналады , тіл бұлшық еттері қатты сіреседі , бір күйден екінші күйге ауыса алмайды т . с . с .
Психоневрологиялық ауытқуы бар балалардың дыбыстау кемшіліктері арасында , әсіресе ызың дыбыстар ( с , з ) және үнді дыбыстарды ( м , н , л , р ) айтудағы қателіктер жиі кездеседі . Ал , ( р ) дыбысына жылдар бойы тілі келмей өтуі мүмкін . Сөйлеуі бұзылған балаларда фонетико-фонемалық қабылдау кемшілігі кездеседі және сөйлеу- есту мен сөйлеу- қозғалу анализаторларының байланысы міндетті түрде байқалады . Г . Ф . Сергееваның зерттеулері бойынша , сөйлеу- қозғалу анализаторларының қызметінің бұзылуы , әсіресе дизартрия мен ринолалияда , фонемаларды есту арқылы қабылдауға қатты әсер етеді . Демек , мұнда үнемі дыбыстау және дыбысты қабылдау кемшілігі болады . А . Воронова жалпы тіл жетілмеуі бар балаларды зерттегенде , бұл балалардың басым көпшілігінде , әріп гнозисінің дамуының төмен деңгейде екенін дәлелдейді .
Ақыл- ойы кем балалардың фонемалық есту қабілетінің кемістігі , оқыту барысында жетілгенімен бірақ сөйлеу қабілетінің бұлайша баяу меңгерілуі жалпы психикалық дамуға кері әсерін тигізеді . Фонемалық есту қабілетінің жеткіліксіздігі , артикуляциялық даму қарқынын ( сөз айтуға қажетті қозғалыстар жиынтығы ) баяулауымен асқына түседі .
Баланың сөйлеу аппараты , моторикасының дамуы , қозғалыс анализаторы аймағындағы саралаушы шартты-рефлекторлық байланыстардың қалыптасу ерекшеліктеріне байланысты . Қандайда бір дыбысты анық айту үшін , моторлық импульстер анық , нақты болуы шарт . Бұл моторлық импульстер екі түрлі коррекциямен қамтамасыз етілуі керек : есту көмегімен коррекциялау ( бала өзінің ересектер сияқты , айта алмайтынын өзі естиді ) және бұлшық ет сезімі жағынан коррекциялау
40
АРТИКУЛЯЦИЯЛЫҚ ЖАТТЫҒУЛАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ОНЫ ДҰРЫС ОРЫНДАУДЫҢ ШАРТТАРЫ
( қалыпты бала өзінің сөйлеу аппаратының басқаша қозғалатынын өзі сезінеді , яғни дыбысты дұрыс шығара алмайды ). Олигофрен балаларда осы екі коррекция түрі жетілмеген .
Қорытынды : Сондықтан балалардың психоневрологиялық ауытқуына қарамастан артикуляциялық жаттығулардың ең жеңіл түрінен бастап , күрделенте отырып күнделікті қайталап отыру қажет .
Артикуляциялық жаттығуларды орындаудағы методикалық ұсыныстар .
Сөздегі дыбыстарды айту - бұл баланың нәресте шағынан бастап қалыптасатын , қиын да күрделі қозғалыс . Ол осы нәресте шағынан бастап тілімен , ернімен , астыңғы жағымен , былдырлап уілдеуімен мимикалық қозғалыстарды яғни артикуляциялық жаттығуларды жасай бастайды . Осы жағдайлар баланың сөйлеу тілінің дамуындағы алғашқы кезеңі болып табылады . Осы қозғалыстар балалда нақтыланып , күшейіп ақырындап дами береді . Арнайы логопедиялық жаттығуларды айтқанда біз көптеген ағзалар мен бет бұлшықеттерін , ауыз қуысын , мойын , иық белдеулерін және кеуде жасушасына арналған жаттығуларды айтамыз . Дыбыстарды дұрыс әрі нақты айтуға тәрбиелеуде артикуляциялық жаттығуларды қолдану әдісін зерттеген теоретик және практик логопедтер М . Е . Хватцев , О . В . Правдина , Л . С . Волкова , Г . В . Кузнецова , Г . В . Чиркина сияқты тағы басқа да логопедтер болатын .
Артикуляциялық жаттығу- бұл сөйлеу тілінің аппаратын , бұлшық еттерін шынықтыратын , күш беретін , қозғалысы мен сөйлеуге жауап беретін ағзаларды , сөзге қатысы бар органдарды біріктіріп жаттықтыратын жаттығу Артикуляциялық жаттығуларды дұрыс орындау үшін мыналарды жақсы білген жөн :
- Артикуляциялық аппараттың әртүрлі органдарына қандай қозғалыстар тиімді ;
- Әр- бір қойылатын дыбысты түзеу үшін қандай жаттығулар керек екенін ;
Артикуляциялық жаттығудың мақсаты : Артикуляциялық жаттығулар- Сөйлеу дыбыстарын ( фонем ) қалыптастырудың және дыбыстаудағы кезкелген кемістікті түзетудің негізі болып табылады . Сөйлеу органдардың ішіндегі ең қозғалыстысы - тіл . Ол тілдің тамыры және арқасы . Тілдің арқасы артқы ,