¹ 6 ( 13 ) 2016
дүниетанымның алғашқы қадамы , яғни дүниеге сырттай қарау . б ) Дүниені түсіну , дүниені бағалау , дүниемен қатынасдүниеге көзқарасты бекітіп , сенімге жетелейді [ 9 , 385 ].
Жеке адамның өмірге , табиғатқа көзқарастарының қалыптасу процесі дүниетанымдық идеясы элементтерін игеруден , яғни білімнің , ғылымның негіздерін және мінезқұлықтың белгілі нормаларын білу , оларды сақтай білуден басталады . Білім алудағы , өмір сүрудегі мақсат-дүниені тану . Дүниені тану арқылы адам күн көреді , өмір сүреді , ісәрекетіне өзгерістер енгізеді , қоғамды дамытады , өмірде өз орнын табады .
Дүниетаным , дүниеге көзқарас күрделі мәселе . Дұрыс түсіну үшін оны біртұтастықта қарау керек . Дүниені дүниеге көзқарас арқылы танимыз . Дүниеге көзқарас - бізді қоршаған табиғи және қоғамдық болмыс , адам , оның өмірде алатын орны туралы түсінік , ұғымдардың жиынтығы . Адамның дүниеге қарым-қатынасы сан қилы . Соған сәйкес көзқарастың түрлері де көп . Бірақ кез келген көзқарастың негізін философия құрайды . Ол жеке ғылымдардың қолы жеткен табыстарын жинақтап қорытады да , өмір , болмыс туралы біртұтас көзқарасты қалыптастырады . Философияның негізгі мәселесі - дүниеге көзқарас . Оны шешуге байланысты көзқарастың басты екі түрін - материалистік және идеалистік түрлерін айырамыз . Көзқарас - адамдардың әлеуметтік болмысының бейнесі . Ол белгілі бір тарихи кезеңдегі адамдардың біліміне және қоғамдық құрылысқа байланысты . Кейінгі кезде ғылыми дүниетанымның төрт түрлі құрамын ( компоненттерін ) көрсетіп жүр : а ) ғылыми білім жүйесі ; ә ) дүниетану ; б ) сенім ; в ) адам мұраты . Сонымен біз осылардың әрқайсына тоқталып көрейік : а ) Білім - объективтік дүниені бейнелейтін адам баласының мол тәжірибесі . Білім арқылы жеке адам табиғаттың және қоғам құбылыстарының объективтік жақтарын зерттейді , түсінеді , ұғады . Ғылыми білім - қалыптасудың және дүниетанымның дамуының ғылыми үлкен тірегі . Міне , осының нәтижесінде ғылыми білім әр адамның көзқарасына , сеніміне айналады . ә ) Дүниетаным - жеке адамның табиғи және әлеуметтік құбылыстарын түсіндіру туралы пайымдауы , ой тұжырымы . Адам баласының пайда болу тарихын түсіндіруде әр түрлі көзқарастардың бар екені мәлім . Материалистер мұндай мәселені ғылыми дүниетаным ( материалистік ) тұрғысынан дәлелдесе , идеалистер идеалистік тұрғысынан дәлелдейді , яғни бірінші кезекте идея ма , жоқ материя ма деген сұрақтарға жауап іздейді . Жалпы дүниетанымға сенім керек . б ) Сенім - терең , тиянақты ойланып айтылған идеялардың жиынтығы . Сенім жеке адамның өмірлік ұстанымның беріктігін анықтайды , мінез-құлқын сипаттайды . Әр түрлі идея адам сенімінің негізі - шындықты терең тану , оның соңынан еріп отыру . Сенімде эмоционалдық толқу , интеллектуалдық сезім , бірбеткейлік , қайсарлық , теоретикалық ой үлкен орын алады . Сенімге мұрат керек . в ) Адам мұраты - жете түсінудің жоғары кемелі , адам баласының жоғары мұрат-мақсаттары өмірге ұмтылушылығы . Мұрат - жеке адамды немесе қоғамдық талаптардың мінез-құлқымен арман тілектерінің сипаты мен көріністерін айқындайтын рухани бейне , үлгі , белгілі мақсатқа бағытталған адам қызметінің жалпы формасы . Танымның , дүниетанымның қалыптасып , дамуына әсер ететін бірнеше факторлар бар . Әсіресе , бұл тұрғыдан мектепте қазақ тілі пәнінің алатын орны зор . Себебі таным тілмен тығыз байланысты . Танымды жетілдіру бір күннің ісі емес . Ол мәңгілік мәселе . Тілді танымдық тұрғыдан оқыту студентті ойлай
Ïåäàãîãèêà
білуге , өздігінен ізденіп , келелі мәселенің шешімін табудың жолын белгілеуге жетелеп , оның нәтижелі болуына мол мүмкіндік береді .
Таным мәселесін философтар , психологтар , педагогтар әр салада үнемі айтып , жазып , үздіксіз талдап , талқылап келеді . Адам баласының танымдық үрдістері қазақ халқының даналық сөздерінде , ертегі , жыр , мақал-мәтелдерінде де көрініс тапқан . Сонымен бірге педагогика классиктерінің шығармашылық еңбектерінде , ғылыми зерттеулерінде , педагогикалық трактаттарында үнемі қарастырылып келген , келеді де [ 10 , 24 ].
Шынымен таным өте күрделі , көп қырлы құбылыс болғандықтан , ғылыми еңбектерде оған берілген анықтамалар да түрліше болып келеді : Таным -ең алдымен қоғамдық-тарихи тәжірибемен шартталған білім алу және дамыту үдерісі , оны үнемі тереңдету , кеңейту және жетілдіру . Бұл объект пен субъекттің сондай өзара әрекеті , оның нәтижесінде дүние туралы жаңа білім болады [ 11 , 61 ]. Танымды жалпы түрде адамның әлемге әлеуметтік тарихи тұрғыдан дамыған қатынасы деп анықтауға болады . Танымның мәні қоғам деңгейіне байланысты . Сондықтан , ол тарихи тұрғыдан өзгермелі болады . Таным с езімдік және раци онал дық болы п екіге бөлінеді . Танымның сезімдік деңгейі мына формаларға ие - түйсік , қабыл дау , елестеу . Ал , танымның рационалдық деңгейіне ұ ғыну , пайымд ау , ой қорытындылау жатады .
Адамның ойлау қызметі үшін сезімдік танымға қарағанда сөйлеу мен тіл әлдеқайда маңызды . Ойлаудың ең жоғарғы формасы-сөзді-логикалы ой ( вербальнологическое мышление ). Тек қана осы ой формасында адам тілдік таңбаларды ( коды ) қолданумен күрделі байланыстар мен қатынастарды бейнелейді , түсініктер қалыптастырып , қорытынды жасаумен күрделі мәселелерді шешеді . Адамның ойлау қызметі қандай да формада орындалмасын , тіл қатысынсыз жүзеге келмейді . Ойлау процесі жануарларға да тән , бірақ олардың ой жүйесі көрнекілікке құрылып , белгілі мезетте көз алдында тұрған нақты заттармен ғана байланысты . Ал адам өз ойы арқылы танылуы тиіс нысаннан тікелей байланысын үзіп , оның қасиеттері мен сипаттарын тілдік белгілермен өрнектеп , тыңдаушыға жеткізе алады [ 12,184 ]. Таным теориясының тілді оқыту әдістемесіне негіз болуында екіжақты қажеттілік бар . Оның бірі - таным теориясы теориялық ойлаудың ерекшеліктерін танытар болса , екіншісі-таным теориясының заңдылықтарын қазақ тілін оқыту үдерісімен байланыстырып , тіл үйренушіге жаңа әдістерді дағдыландыру үшін керек . Таным теориясы болса тіл бірлігін оқып-меңгеру барысында теориялық ойлаудың дамуындағы эмпирикалық және теориялық білімнің орны мен маңызы , интеллектінің табиғаты мен қалыптасуы т . б . күрделі мәселелердің күрмеуін шешуге басшылық етеді [ 2 , 22 ].
Танымның қолданыстағы әдістері мен мұғалімнің мамандығын жетілдіруде М . М . Жанпейісова , А . П . Сейтешев , А . А . Саипов , Ж . Т . Дәулетбекова т . б . зерттеулерінде келтірілген айғақтар мен теориялық ұстанымдар әр саладан көрсетілген . Сондай-ақ , Ж . А . Қараев , Р . С . Омарова т . б . ғылыми еңбектерінде классикалық педагогиканың көрнекті өкілдерінің таным жөніндегі идеяларын уақытқа үйлесімді пайымдай білу жолдары сипатталған . Тұлғаның жеке басын , дербестігін құрметтей отырып , танымдық қызығушылықты дамытуға байланысты тәжірибелер негізінде түрлі тұжырымдар жинақталған . Ұлы ғалымдар мен психологтар еңбектерінде әл-Фараби , С . Л . Рубинштейн , А . Н . Леонтьев , Л . С . Выготскийді оқыту арқылы оқушылардың ой-түсінігін арттыруға , олардың өз бетімен білім алуға дағдылануына көңіл бөлген .
34