Òàðèõ
пен оның руластарына өздері қоныстанып отырған Вертевский аралын қалдырады. 1838 жылдың тамызында: " Его Сиятельству Господину Генералгубернатору Западной Сибири6 августа 1838 г.... отмежевание островов Директорского, Плац-майорского и Лекарского казакам, линейному батальону, гарнизону и жителям Семипалатинской крепости, а из острова Вертевского Старшине Джандарбекову с киргизами, первому 30, а последним по 15 десятин на душу, возложила чрез посредство исправляющего должность Областного землемера, землемеру Исакову- распорядясь об этом надлежащим порядком. Управляющий " [ 4 ] бұл істі бір жақты қылғандай болады. Бірақ, қазақтардан шұрайлы жерлерді алуды мақсат еткен отаршыл үкімет мұнымен тоқтамайды. Патшалы Ресейдің әртүрлі ведомстволарының ұстаным-мүдделері кейде бір-бірімен үйлесе бермейтін, сондықтан олардың шешімдері де қарама-қайшы келіп жататын. Жоғарыдағы Жоламанға Вертевский аралын беру туралы губернатордың Заңға сүйене отырып 1838 жылы шығарған шешімі, 1843 жылы заңсыз болып шыға келді. Барған сайын өсіп келе жатқан қала халқы( орыстар) мен казактардың мүддесі үшін отаршылдар Жоламан басқаратын Терістаңбалы руын бұл аралдан да кетуге мәжбүр етеді. Оқиға былай өрбіген болатын. 1843 жылы рұқсатпен салынған үйі-жайы өртеніп кеткен соң, Жоламан Батыс Сібір Генерал-губернаторына қайтадан сол бұрынғы орнына ағаш үй салып алуды сұрап арызданған: " Терстамгалинской волости, Кокбектинского округа, Старшина Джуламан Джандарбеков в феврале месяце подал мне прошение, что принадлежащий ему деревянный дом, находящийся на левом берегу р. Иртыша в триверстном расстоянии от Семипалатинска, построенный в 1829 году с разрешения Господина Управляющего Омской области 16 января сего года от несчастного случая сгорел со всеми принадлежащими к нему службами: почему просил много ходатайства о дозволении ему построить на том же самом месте новый дом, по тому уважению, что к означенному дому в 1838 году, с разрешения Господина министра Государственного имущества, отведен ему для сенокосов и пастьбы скота Вертовский остров " [ 4 ].
Құжаттан көрініп тұрғандай, алғашқы кезде өзінің атақонысы төрт аралды да заңдастырып иеленбекші болған Ж. Жандарбеков( шындығында ол осы жерлердің нақты иесі ғой) алдымен тек соның біреуіне ғана ие болып қалса, соңынан бұл жерлерден мүлде ығыстырылып шығарылған. Күшіне енген патша отаршылары қазақтарға ендігі жерде өз жерінде ағаш үй салуға да рұқсат бермеген.
Батыс Сібір Бас басқармасының ІІІ-ші бөліміне 16 тамыз 1843 жылы әскери канцелярияның жолдаған
¹ 6( 13) 2016
қатынасында казак станицалары арасындағы 10-верстік жерлер Сібір линиялық казак әскеріне тиесілі екендігін көрсете келіп, Вертовский аралы Сібір корпусының командирінің қарамағына берілгендігін хабарлайды. Бұл туралы Мұрағат құжатының толық мәтіні мынадай: " В IIIотделение Главному Управляющему Западной Сибири 16 августа 1843 г. По слушании в войсковой канцелярии отношения оного отделения от 7 августа за № 142...
... что тот остров( Вертовский) по распоряжению Господина командира Отдельного Сибирского корпуса, отведен в число 10-ти верстного пространства во владения казаков, по размежеванию корпуса топографом подпоручиком Кокоулиным в 1839-м году,- то в домогательстве ему Джандарбекову отказано;
А между тем Его Сиятельство соглашаясь с представлениями от 15 ноября 1841 года № 7572 и 2-го марта 1843 года № 1071 изволил предложить, чтобы киргизцам как верноподданным так и залинейным недозволять строить деревянные дома, на землях казакам принадлежащих, не воспрещая однако выстраивать землянки на одну только зиму, с тем, чтобы земли занятые упомянутыми землянками не считались собственностью киргизов, на случае надобности, они по востребованию казаков непременно должны тот час же очистить занимаемые ими места, так как земли между станицами лежащие, предназначены все без изъятия во владение казаков Сибирского линейного казачьего войска. Полковник Пикитов " [ 4 ]
Осыдан кейін алғашында Семейден үш верст қашықтықта үй тұрғызған Жоламан руластарымен әрірек жылжып, қазіргі Жоламан поселкесіне орналасқан сияқты. Өйткені, қазіргі Жоламан поселкесі үш верстен әлдеқайда қашықтау.
Кәсіпкер-саудагер, бір рудың басшысы Жоламан Жандарбеков әрі батыр, намыскөй адам болған. Ол үй тұрғызып жатқан кезде қала бастығы Дергалов деген оны заңсыз әрекетке барды деп жарты сөткеге қамауға алған екен. Жоламан қайтадан үй салуға жазған өтінішінде, бұл мәселені де тексеруді сұраған. "... причем Джандарбеков присовокупил, что Городничий Дергалов, когда он начал на означенном месте постройку, воспринял ему это, посадил его в острог, где продержал полсутки, посему Джоламан просил произвести исследования за обиду " [ 4 ].
Қазақ даласының шығысында жаңа қоғамдық формация- капиталистік қатынастарға бейімделе отырып, сауда мен кәсіпкерлікті ең алғашқылардың қатарында игерген, нарықтық экономиканың қазақтан шыққан пионерлері Жоламан Жандарбеков пен Тінібай Кәукеновтың есімдері қала тарихымен тығыз байланысты және олардың бірінің атымен қала шеңберіндегі поселок( Жоламан), екіншісінің атымен өзі салдырған мешіті( Тінібай мешіті) аталады.
ӘДЕБИЕТТЕР.
1. Земляницын И. // " Семипалатинская областная ведомость "-1871. 2. Кашляк В. От меневого двора... до Жана-Семей. // Голос народа. 1998, 4 маусым- 27 тамыз 3. Кашляк В. Семипалатинские купцы и промышленники- конец ХVІІІ- начало ХХ вв. // Шежірелі өлке тарихы: тың деректер, жаңа ұғымдар және соны ізденістер. Аймақтық ғылыми конференция материалдары.- Семей.- 2011. 383 б. 4. ООМТМ. қор 3, тізім 1, іс 1755.
21