¹ 6( 13) 2016 Ôèëîñîôèÿ
МАМЫРБЕКОВ АРАФАТ МАЖИТОВИЧ
т. ғ. к., Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті Философия және саясаттану кафедрасының доценті
Дүниені дұрыс танып-білу, өмірдің дұрыс жолын таңдай білу үшін және жаңа мыңжылдықта білімді, тәрбиені, адамгершілікті, ізгілікті дамыту үшін біз әр дәуірде өзімізге дейінгі өткен идеялар мен қағидаларға сүйенеміз. Бұл идеяны орта ғасырларда өмір сүрген Шығыстың ғұлама ойшылдары- Ибн Рушд, Ибн- Сина, әл- Бируни, қазақ топырағынан шыққан ғұлама ғалымфилософ әл-Фараби және т. б. айтқан еді.
Тарихымыздың ұлы тұлғаларының бірі, аты әлемге жайылған ғұлама философ, Аристотелден кейінгі " Екінші ұстаз " атанған, батыс пен шығысты білімімен бас идірген Әбу Насыр әл-Фараби ежелгі Отырар( арабша Фараб) қаласында қаңлы- қыпшақ тайпасының әскери отбасында дүниеге келген. Әл- Фараби жас кезінен талапты, білімге жетік болып өсті. Әкесінің, ұстаздарының назарына ілініп, тәрбие мектебін абыроймен аяқтап, өз бетімен ізденген. Отырар қаласында сол кезде бай кітапхана болды. Осындай мүмкіншілікті жақсы пайдаланған әл-Фараби көптеген ғылым саласынан хабардар болды және грек, араб тілдерін жетік біліп, сол замандағы білімді деген ұстаздардан тәлім алады. Өзінің айтуынша ғылым жетістіктерін тез танып, өз бойына сіңіруіне 70 жұрттың тілін білуі көп көмегін тигізген. Әл- Фараби сонау ерте орта ғасырлардың өзінде адамзат ілімінің молайып, ақыл-парасаттың жетілуін, оқу-ағартудың қажеттілігін айтып, білім алудың маңызын атап көрсеткен болатын. Ұлы ойшыл философияға үлкен мән берді, оған көп үміт артты. Ол философияны қоғамды оятатын зерде, парасат шамшырағы, халықты әділетті қоғамға жеткізетін негізгі бағыт, ұрпақтар арасындағы рухани-мәдени сабақтастықты ғасырларға жалғастыратын құрал, әлеуметтік-этикалық күрделі мәселелердің шешімін, уақыт талаптарының жауабын табатын әдіс деп түсінді. Ойшыл адамды өз болмысын өзі танып білуге тәрбиелеу ісіне үлкен мән берді. Бұл мәселені логикалық, этикалық, педагогикалық, тілдік тұрғыдан кеңінен саралап, бұларды бір-бірімен өзара сабақтастықта қарастырады. Жоғарғы руханилықты адамдарды өзара байланыстыратын бастаулардан- жан-дүние үндестігінен, әдеміліктен, қайырымдылықтан, бақыттан іздестіреді. " Қайырымды қала тұрғындарының көзқарасы ", " Мемлекет қайраткерлерінің қанатты сөздері "
16
КАМИЕВА КҮНСАЯ РЫМТАЕВНА
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің Философия және саясаттану кафедрасының аға оқытушысы
Мақалада Әбу Насыр Әл Фарабидің философиялық жүйесіндегі " білім " және " тәрбие " ұғымдарының берілуі қарастырылған. Мақала авторлары орта ғасырлық ойшылдың ағартушылық идеяларына талдау жасайды.
В статье рассмотрены значения и трактовки категорий " знание " и " воспитание " в философской системе Абу Насыра Аль-Фараби. Авторы статьи анализируют просветительские идеи средневекового мыслителя и ученого.
The article describes the meaning and interpretation of the categories of " knowledge " and " education " in the philosophical system of Abu Nasir al-Farabi. The authors analyze the educational ideas of the medieval thinker and scholar.
ӘЛ-ФАРАБИ ДҮНИЕТАНЫМЫНДАҒЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ТӘРБИЕ МӘСЕЛЕЛЕРІ
және т. б трактаттарында қайырымдылық пен бақыт мәселесіне кеңірек тоқталады. Қайырымдылық дегенде ақыл-ой, әділдік, бақыт және теңдік туралы айтқан ежелгі ойшылдардың идеяларына сүйенді. Тек бақыт туралы нақты білімі бар, оған жету жолдарын анық білетін, соған сәйкес әрекет жасайтын қауым ғана қайырымдылыққа икемді екенін ескертті. Әл-Фараби сезім мен ойлау, тәрбие мен іс-әрекет жүйесін жетілдіру мәселесіне қайта айналып соғып отырған. Білімсіз адамгершілік молаймайды, білімсіз адам өзгенің абзал қасиеттерін тани алмайды. Жан дүниені тәрбиелемей үлкен жетістікке жету жоқ. Ғылым мен тәрбие ұштасса ғана рухани салауаттылыққа жол ашылмақ. Мінез-құлқын түзей алмаған адамның ақиқат ғылымға қолы жетпейді деп ескертеді. Әбу-Насыр әл-Фараби ілімі шығыс ойшылдарына, аристотельдік, жаңа платоншылдық көзқарастарға сүйенеді, оларға жаңа сипат береді.
Әл- Фараби аристотелдің логика ғылымын, еңбектерін жоғары бағалайды. Оның айтуынша адам өзінің бақытқа жету жолын логикадан бастаған жөн. Бір сөзбен айтқанда, адамдардың өз көздеген мақсатына жетуі оның өзіне ғана байланысты екенін айтады. Адам рухани жағынын үнемі өзін-өзі жетілдіріп отыруы тиіс, адам тек ақиқатты, айналадағы дүниені танып-білу арқылы жетіледі деп түйін жасайды және адам міндетті түрде адал ниетті болу керек деп есептейді. Өйткені жақсы істер істеп, мұның төлеуін күтсе адам бұл істерін жамандыққа айналдырады дейді. " Адам өз өмірінің қожасы, сондықтан өз бағытын өзі жасауы керек. Ол не нерсеге де ұқыптылықпен қарап, жиған-тергенін орынсыз шашпай, кез келген адамға сырын ашпай, өзінің мақсат мүдделері жөнінде достарымен ғана бөлісіп отыруы керек. Осылайша өмір сүрген адамның ғана ар-ожданы таза болады " деген. Әбу Насыр әл- Фараби өз заманындағы ғылымның барлық салаларынан әсіресе математика, физика, астрономия, жаратылыстану ғылымдарынан көп мұралар қалдырды. " Ғылымдар тізбегі " деген еңбегінде сол кездегі ғылымды үлкен бес салаға бөледі: Тіл білімі, Логика, Математика, Физика, метафизика, Азаматтық ғылым және оның тараулары, заң ғылымы және дін ғылымы. Ғалым бұл ғылымдардың бәрінің пәнін анықтап, қысқаша мазмұнына тоқталады. Ол шығыс