Yñòàçäàðäûí ïåäàãîãèêàëûê òýæ ³ ðèáåñ ³ íåí
- сурет бойынша әңгіме жазу ; - икемі бар балаларға өлең шумақтарын жазғызу ; - ертегі жазу ; - көркем шығарма оқу ; - сайыс , рөлдік ойындарға қатыстыру ; - әркімнің қабілетіне қарай деңгейлік жеке тапсырмалар беру ; - сөзжұмбақтар құрастыру ; - газет - журнал шығарту ; - балаларға арналған басылымдардағы сөзжұмбақ , ребустарды шешкізу ; - жұмбақтар құрастырту ; - хат жаздыру ; - белгілі бір шығармаға қысқаша пікір жаздыру т . б . Оқушының сөздік қорын арттырып , сөйлеу тілін байытуда сыныптан тыс оқуға да үлкен талап қойылады . Сыныптан тыс оқу мектеп бағдарламасында арнайы ескеріледі , міндетті шығармалар тізімі беріледі , сағат саны көрсетіледі . Әйтсе де , тек көрсетілген тізіммен шектеліп қалмай , сабақ үстінде үйде оқып келуге оқушыларға қызықты әңгімелер мен ертегілер ұсынылса , бұл біріншіден , нақты мақсатқа жетуге , екіншіден , оқушылардың одан әрі де көркем шығарманы өз бетімен қызығушылық танытып оқуына септігін тигізеді . Оқылған шығарманы тексеріп , сараптаудың жолдары көп ; - түсінгенін әңгімелету ; - сұрақтарға жауап бергізу ; - кейбір үзінділерді жатқа айтқызу ; - оқыған кітабы бойынша таныс емес сөздерін сөздік дәптеріне жазып отыруға дағдыландыру ; - кейіпкерлер іс - әрекетіне баға бергізу ; - әңгімелердің ұқсастығын салыстыру ; - ең соңында сол шығармаға ұқсатып әңгіме жаздыртып көру т . б .
Мұғалім осындай жұмыстарды атқарту арқылы оқушылардың өздігінен кітап оқуына бағыт береді . Көркем шығармамен жұмыс - оқушының тілін байытудың ең тиімді жолы . Көркем шығарманы көп оқу арқылы
¹ 5 ( 12 ) 2016
оқушының танымы артып қана қоймайды , ойын жүйелі жеткізуді , байланыстырып сөйлеуді , тілдің орфоэпиялық , орфографиялық нормаларын дұрыс меңгеруді үйренеді . Алайда , көркем шығармамен жұмыс істеу барысында есте ұстайтын жайт : шығарманың оқушының жас ерекшелігіне сай болуы , мазмұнының қызықты болуы , тәрбиелік мәнінің зор болуы , оқушыны жалықтыратындай тым көлемді болмауы . Сонымен бірге ана тілі сабағында өтілген материалды бекіту үшін оқушының ауызша сөйлеу мүмкіндігін арттыруға назар аударған дұрыс . Мұның төте жолы - түрлі рөлдік ойындар . Ондай ойындар оқушының тілін , еске сақтау қабілеттерін арттырады , зейінін шоғырландыруға көмек көрсетеді . Ойын барысында өзіне бекітіліп берілген рөлді ойнау үшін оқушы ізденеді , талаптанады , жинақталады , айтатын сөзін салмақтайды . Белгілі бір жағдаятқа өзі кіріп , өз басынан өткереді . Нәтижесінде сөйлеу тілінің дұрыс қалыптасуына осы ойынның жәрдемі тиетінін түсінеді .
Тіл дамыту мақсатындағы жүргізілетін жұмыстар оқушының ойлау қабілетіне , сондай - ақ өз ойын жеткізе білуіне , шығармашылық ізденісіне жол ашады . Мұндай жұмыстар оқушының білімін ғана жетілдіріп қоймайды , жеке дара шығармашылық қабілетінің ашылуына түрткі болады . Сабақ үдерісінде мұғалімнің басшылығымен мұндай жұмыстар жүзеге асырылып , жүйелі орындалып отырса : - оқушының сөздік қоры мен тілін байытуға ықпал етеді ; - ауызша және жазбаша тіл мәдениеті талаптарын меңгереді ; - сауатты жазуға үйретеді ; - оқушы өз бетімен шығармашылықпен айналысуға үйренеді .
Қорыта келгенде , мақала көлемінде ана тілі сабақтарында оқушының тіл байлығын арттыруға жәрдемі тиетін әдіс - тәсілдер мен іс - әрекет түрлері қарастырылды . Осындай жұмыстар жүйелі жүргізіліп отырса , кез келген мұғалімнің мақсатына жететіні даусыз .
ӘДЕБИЕТТЕР .
1 . Рахметова С . Бастауыш сынып оқушыларының тілін дамытудың ғылыми - әдістемелік негіздері : педагогика ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертациясының авторефераты . - Алматы : 1994 2 . Уәлиханұлы Н ., Тілемісұлы Н . Сөз мәдениеті . - Алматы : 2002 3 . Балақаев М ., Серғалиев М . Оқулық . - Алматы : Зият Пресс , 2004 . - 140 б
95