¹ 5 ( 12 ) 2016
Yñòàçäàðäûí ïåäàãîãèêàëûê òýæ ³ ðèáåñ ³ íåí
Берілген әдістемелік жұмыс орта мектепте әдебиеттік оқу сабақтарын жүргізуге арналған . Сабақ жоспары орта мектеп ұстаздарының , әдіскерлердің , педагогикалық мамандықтарда білім алатын студенттер мен магистранттардың назарына ұсынылады .
ОМАРОВА ДИНАРА ТУРАРОВНА
САРСЕМБИНОВА МУНИРА КАДЕСБЕКОВНА
бастауыш сынып мұғалімдері
Данная методическая работа освещает вопросы преподавания литературного чтения в средней школе начальной школы . Методическая разработка будет интересна учителям средней школы , методистам , студентам и магистрантам педагогических специальностей .
This methodological work covers issues of teaching literary reading in secondary school . The study manual might be useful to the secondary school teachers , methodologists and students in the master ' s programs of pedagogics .
ӘДЕБИЕТТІК ОҚУ САБАҒЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТІЛ БАЙЛЫҒЫН ДАМЫТУ
Бастауыш мектепте оқытылатын әр пәннің оқушы тілін дамытуға қосар үлесі болғанмен , бұл үлкен міндетті жүзеге асыруда " Ана тілі " пәнінің атқаратын қызметі зор . Пәннің негізгі мақсатының өзі - оқушының сөздік қорын дамыту . Және сөздік қормен қоса оқушының тіл мәдениеті нормаларын меңгеруіне түрткі болады . Оқушылардың таза , жатық , түсінікті сөйлеуін қалыптастыру - осы пәннің міндеттерінің бастысы . Осы орайда белгілі ғалым Н . Уәлиев : " Тіл мәдениеті дегеніміз - сөйлеудегі , жазудағы сыпайылық , ізеттілік қана емес , сонымен қатар айқын ойлылық , сөзді дәл айыру шеберлігі , сөйлеу өнеріне шыныққандық ", - дейді . Жалпы , ана тілі сабағы арқылы жазу мен сөйлеу мәдениетінің алғышарты қаланады .
Сабақ үстінде жаңа сөз үйретілумен қатар сол сөзді дұрыс қолданудың қажеттілігі туралы мұғалім тарапынан ескертіліп , ана тілінің ұлылығы , байлығы туралы мәселе кешенді қарастырылғанда ғана оң шешімін таппақ .
Тіл байлығы - сөз байлығы . Лингвист - ғалым М . Балақаевтың : " Ана тілін жақсы білу - әркімнің азаматтық борышы . Егер әрбір сөзді орнымен жұмсай біліп , айтқан ойы мазмұнды , нысанаға дәл тиетіндей ұғымды шығып , тыңдаушысын баурап алардай әсерлі болса , ана тілінің құдіреті сонда ғана сезілер еді . Ал мұндай шеберлік тек тіл мәдениеті жоғары адамдардың ғана қолынан келер жайт ", - деген пікірімен келіспеске болмайды .
Бастауыш мектепте ана тілі сабағында сөздік қорды дамыту жұмыстары түрлі әдіс - тәсілдер арқылы жүзеге асады : сұрақ - жауап ; әңгімелесу ; әңгімелеу ; түсіндіру ; зерттеу ; түрлі шығармашылық тапсырмаларды орындату арқылы . Сабақ сайын өтілген тақырып ауқымына қарай кем дегенде екі - үш сөзден болсын оқушының лексикалық минимумы артып отырады . Және барлық үйренген сөзі күнделікті өмірде белсенді қолданыла бермеуі мүмкін . Көнерген сөздер ( зат , киім - кешек , салт - дәстүр , музыкалық аспаптар , ай , жыл , қару - жарақ атаулары ), кәсіби сөздер т . б . қажеттілік болмаса , үнемі белсенді қолданысқа түсе бермейді . Осыдан келіп сөздік қордағы сөздерді белсенді және белсенді емес сөздер деп қарастыру қажеттігі туындайды . Тіл байлығын арттырып , оқушылардың сөйлеу тілін жетілдіруде мәтіндермен жұмыс жүргізу аса маңызды . Көркем мәтінге тақырыптық талдау жасап , негізгі ойын анықтау , кейіпкерлердің іс - әрекетіне баға беру , сол
арқылы оқушы танымын кеңейтіп , тәрбиелік жағына көңіл бөлу - бастауыш сынып бағдарламасында ескерілетін жайт . Алайда , көркем мәтінді оқыған соң , талдаған тұста сөздік жұмысын жүргізу одан әрі оқушының барынша дұрыс түсініп , барлық талдауларға еркін қатысуына түрткі болады . Тіл дамыту жұмыстары жүйелі жүріп , оны дұрыс меңгеруі үшін әр оқушыда жеке сөздік дәптер болуы керек . Мұғалім оқушылардың дәптеріне төмендегідей кесте сызып беріп , оның тұрақты толтырылуы талап етілсе құба - құп . Жаңа сөз Мағынасы Синонимі Антонимі Тек дәптерге жазғызып қою жеткіліксіз . Енді танысқан сөзді санада тұрақтандыру үшін жаңа сөзбен түрлі жұмыстар жүргізіледі : - мүмкіндік болса , заттың өзін көрсету ; - суретін көрсету ; - синониммен түсіндіру ; - антонимдері арқылы түсіндіру ; - мұғалімнің жалпы түсініктеме беруі т . б . Мақал - мәтелдер мен тұрақты тіркестерді үйрету барысында да оқушының тіл байлығы артады . Оқулықта берілген және басқа да мақал - мәтелдерді , тұрақты тіркестерді ұдайы үйретіп отыру - мұғалімнің күнделікті жұмысының бір түрі . Үйренгендерін ұмытып қалмауы үшін оны сөздік дәптеріне жаздырып , әр тоқсанда соларды көбейту кестесі тәрізді жатқа жаздырып , бақылау жұмыстарын алуға болады . Мақал - мәтелдерді қаншалықты білетінін анықтау үшін әрі мейлінше көп меңгерулері үшін осы бағытта сайыс сабақтар ұйымдастырылады . " Мың бір мақал , жүз бір жұмбақ " тәрізді сайыстар оқушының тіл байлығының артуына ғана емес , ой - өрісінің , танымының артуына ықпал етпек .
Оқушының тілін байыту жұмыстары тіл мәдениетімен тығыз байланысты екені белгілі . Тіл мәдениеті бойынша бастауыш сынып оқушыларына мына талаптар қойылады :
- сөздерді лексикалық , фонетикалық нормаға сай орынды қолдана алу ; - орфография , орфоэпия нормаларын сақтай білу ; - ауызша , жазбаша тілде сөздерді талғап қолдана білу ; - шамасы жеткенше ертегі , әңгіме жаза білу т . б . Тіл дамытудағы өнімді тәсілдердің бірі - шығармашылық тапсырмалар . Мұндай тапсыр - малар - тіл мәдениеті талаптарын жүзеге асыруда аса тиімді . Оның түрлері :
- шығарма , әңгіме жазу ;
94