Yñòàçäàðäûí ïåäàãîãèêàëûê òýæ ³ ðèáåñ ³ íåí
¹ 5 ( 12 ) 2016
Мақала өскелең ұрпаққа адамгершілік тәлім-тәрбие беру мәселесіне арналған . Мақалада адамгершілік тәрбие берудегі негізгі мәселелер мен тәрбие үрдісін заман талабына сай жетілдірудің жолдары қарастырылған .
Статья посвящена вопросу нравственного воспитания подрастающего поколения . В статье выражены основные вопросы и пути совершенствования нравственного воспитания на современном этапе .
БЕРКУТОВА АЛИЯ МЕЙРАМГАЛИЕВНА
өзін-өзі тану мұғалімі , директордың тәрбие ісі жөніндегі орынбасары
The article deals with necessity improving of moral education in children and teenagers . The article is given the main problems and ways to realize perfection of moral education .
ОҚУШЫ БОЙЫНА АДАМГЕРШІЛІК ҚАСИЕТТЕРДІ ДАРЫТУ ЖОЛДАРЫ
Адамның адамгершілік атты асыл қасиетті игерген , мәдениетті , нағыз адам болып өсуі , әр халықтың ғасырлар бойы дамып , қалыптасқан ұлттық тәлімтәрбиесін бойға сіңіруіне байланысты . Адам баласы қоғамда өзінің адамгершілік қасиеттерімен , әдептілігімен , қайырымдылығымен , адалдығымен ардақталады . Халқымыздың ғасырлар бойы сақталып келген ұлттық дәстүрін жас ұрпақтың бойына сіңіру , оларды имандылыққа , адамгершілікке , ізеттілікке , инабаттылыққа тәрбиелеуді мақсат етіп қойған . Адамгершілік тәрбиесі дегеніміз - мақсатты және жүйелі түрде тәрбиеленушінің санасына , сезіміне және тәртібіне қоғамдық мораль талаптарына сәйкес адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру . Адамгершілік тәрбиесі жеке адамды қалыптастыруда ерекше орын алады . Ол отбасына , Отанға , халықтар достығына адал , кіршіксіз көзқарасы , қарым-қатынаста болуды талап етеді . Адамгершілік тәрбиесі оқушыларды адамгершілік ұғымды , принциптерді , мінез-құлық нормаларын ұғу жайындағы біліммен қаруландырады . Сонымен қатар , ол адамның ішкі жан-дүниесінің әсемділігінен бастап , оның сыртқы келбеті , ой әсемдігі мәселелерін қамтиды . Оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеудің мазмұны : тәртіптілік пен ұйымшылдық , достық пен жолдастық , шыншылдық пен әділдік , еңбек пен өз мінез-құлқына сын көзбен қарай білу сияқты қасиеттерді қамтиды .
Мектептегі адамгершілік тәрбиесі біздің өміріміздің тек осы кездегі талаптарын ғана емес , болашаққа да бағытталуы тиіс . Оқушы қаншалықты білімді болғанымен , оның адамгершілік қасиеті жетіспей жатса , оның жолдастары арасында болмағаны былай тұрсын , жақсы азамат та бола алмайды . Олай болса , мектеп қабырғасында оқушыларға берілетін адамгершілік дағдыны бірер жылдың ішінде оқушылардың бойына сіңіре қоюға болмайды . Ол - ұзақ жылдың жемісі . Оқушылар бойында жалпы адамзаттық қалыптармен гуманистік , моральдық ( қайырымдылық , ізгілік , өзара түсінушілік , ізеттілік , кішіпейілділік , адалдық және т . б .) тәрізді жасампаз қасиеттерді сіңіріп , олардың өзара қарым-қатынас мәдениеті мен зерделік-танымдық қасиеттерін дамытуға ерекше мән беруіміз керек . Жалпы адамзатқа тән ізгілік қасиеттер өз әке-шешесін , ауылын , отанын , сүюден , ұлттық өнер мен мәдениетке , ана тіліне деген сүйіспеншілігінен туындайды . Осыларды ескере келіп , тәрбие ісінде оқушыларды өзін қоршаған әлеуметтік ортаға деген сүйіспеншілікке тәрбиелеуден бастап , әлемдік өркениетті мәдениетті меңгеруге , бағалауға тәрбиелеу оқу-тәрбие ісінің басты міндеті болып саналады . Оқу мен тәрбие тығыз байланысты .
Жас ұрпақ тәрбиесі сабақ барысында және сыныптан тыс уақытта жүргізіледі . Адамгершілік тәрбиесі жастардың қоғамға , отбасына , білімге , Отанға , жер бетіндегі бейбітшілікке қатынасын қалыптастырады . Осы заманғы адамгершілік тәрбиесі жекелеген бағыттарға емес , адамгершілік құндылықтарға негізделеді . Адам - ең әуелі адамгершілігімен , парасатының биіктігімен көрікті . Мәдениет жоғары адам айналасындағылармен қарапайым қарым-қатынаста болады . Адамгершілік тәрбиесі оқушыларды адамгершілік ұғымы , примңиптері , мінез-құлық нормалары жайындағы біліммен кемелдеңдіреді . Оқушылар оларды оқып үйренумен шектелмей , оқу , тәрбие , еңбек процесінде іске асырғанда адамгершілік олардың сеніміне айналады . Адамгершілік қатынастар моральдық нормалармен өлшенеді . Моральдің негізгі міндеті - адамның мінез-құлқын тәрбиелеу , осы арқылы олардың бойында әдеп сақтау қатынастарын қалыптастыру , адам мен қоғам арасындағы қатынасты реттеу . Адамгершілік тәрбиесі оқушылардың моральдық сенімдерін , жағымды мінез-құлық дағдылары мен әдеттерін қалыптастырады .
Адамгершілік тәрбиесінің теориялық мәселелері Әл- Фараби , Ыбырай , Абай , т . б . еңбектерінде кеңінен қолданыс тапқан .
Әл-Фараби " Адам өз өмірінің қожасы , сондықтан өз бағытын өзі жасауы керек . Ол не нәрсеге де ұқыптылықпен қарап , жиған-тергенін орынсыз шашпай , кез келген адамға сырын ашпай , өзінің мақсат мүдделері жөнінде достарымен ғана бөлісіп отыруы керек . Осылайша өмір сүрген адамның ғана ар-ожданы таза болады " деген . Абай адамгершілік , әдептік нормалары жайында көптеген пікірлер қалдырды . Оның бірінші қоятын талабы - мораль жағынан ұстамды , таза болу , сыпайы мінезді , жақсы құлықты , әділетшіл , шыншыл болу . Әдепсіз , арсыз , байлаусыз , сұрамасаң , өсекші , өтірікші , алдамшы , кеселді сияқты жаман мінездер мен әдеттерден , жарамсыз қылықтардан сақтанып , өзін одан жоғары санап , ондай қылықтарды бойына лайықсыз көрсе ғана , адам парасатты болады . Абайдың қоятын екінші талабы - тұрақтылық , " Қылам дегенін қыларлық , тұрам дегеніне тұрарлық , мінезде азғырылмайтын ақылды , арды сақтарлық беріктігі , қайраты бар болсын " дейді . Үшінші талабы - әділетшілдік . Әлеуметтік міндеті - дүниені белсене құрушы адамның бірі болып , халқы , Отаны үшін қызмет істеуі .
Ақын мейірімділік қасиетке терең мән береді ( төртінші қара сөзі ). Қазақ халқы - мөдени бай мұрасы , өзіне біткен табиғи ерекшелігі бар , сергек ой , сезімтал жүрек , дәстүрлі
57