¹ 4 ( 4 ) 2015
Ойынның шарты : Тәрбиеші " Көгалды " ойынын ұсынады . Мақсатты түрде балалардан сұрайды , көгал дегеніміз не ? Онда не өседі ? Нелер , кімдер өмір сүреді ? т . б . балалар үй жануарларын біле ма ? Солардың қайсысы көгалда жүреді ? Балалар жапсыру арқылы " Шөп " жасайды . Тәрбиеші балаларға көгалда жүретін
“ Àæàð " ÿñëè-áàêøàñû ,
жануарларды орналастыру . Бірақ , балалар жануарларды көгалға орналастыру бір шартпен ғана жүзеге асады , телефон арқылы . Балалар барлық жануарларды орналастырып болғанда тәрбиеші балалардан " бұл жануар саған көгалда орналастыруын сұрады ма " деп сұрайды .
" Қарлығаш " ортаңғы тобына жүргізілген бұл ойынның жетістігі жақсы болды . Балалардың тілдік қорлары байыды , сұраққа жауаптары толық әрі нақты бола бастады . " Менің демалысым " атты дүйсенбілік сұраққа бәрі толық , қызықты қылып жауап беруге талпынады . Ұлттық ойындар халқымыздың өз ұрпағын ойынсауықтарда бәсекеге түсіп , жеңімпаз атанып , жүлде алу үшін ғана емес , ата жолын қуып , өзінен бұрынғы дәстүрлерді жалғастырып , өз жұртында бар өнерді игеріп , меңгеруге , шаруашылық жүргізу қолынан келетін , ел қорғауға жарайтын батыл да өжет , шапшаң ұрпақтарды тәрбиелеудің өзіндік жүйесін өмірге әкелген .
Қазақ құндылығының ғасырлар қойнауынан сүрінбей өтіп , өзінің үрдіс дәстүрін сақтаған қазақ балалар фольклорының айрықша бір саласы-балалар ойындары . Ұрпағын ойламайтын халық болмайды . Қазақ ойындарының өміршең қызметі де оның жеткіншек ұрпақты тәрбиелеу ісімен байланысты болуында . Мысалы " Асық " ойыны . Мақсаты : Балаларды дәлдікке , тез шешім қабылдауға үйрену , қолын икемділікке үйренуі , тепе - теңдікке үйретеді .
Ойынның шарты : Бір топ бала , жастар жиылып келіп , тегіс жерді таңдап алады да оны тазартып , ортадан төрт бұрышты сызық сызады . Сол төрт бұрышты ортасынан тең етіп екіге бөледі . Әр жағының қашықтығы балалардың жас мөлшеріне қарай белгіленеді . Сонда 1-1,20 см немесе 1,5 метрге дейін болады . Мұны " көн " деп атайды . Сонда ойнаушылардың өзара келісімі бойынша көннен 4-5 м . не одан да көп мөлшерде асық ататын орын белгіленеді . Оны сызықпен белгілейді . Ойыншылар осы жерден тұрып көндегі асықты ататын болады . Ойынды кім бірінші болып бастайтынын сақа иіру арқылы анықтайды . Сақасы алшы түскен ойыншы бірінші болып ату кезегін алады . Ойыншы асыққа дәл тигізіп , оны көнбе сызығынан шығарса , оны алады да , сақасы түскен жерден қайта атады . Сөйтіп көннен шығарғандарын ала береді . Егер оның сақасы көндегі асыққа тимей кетсе , асықты келесі
ойыншы атады . Ал тігілген асықтарды бұзып , бірақ көннен шығара алмаса , қалған ойыншылар асықтарды сол жатқан қалыбында атып , көннен шығарып алуға тиіс . Ойын көндегі асықтар бойынша біткенше ойнала береді . Көндегі асық біткен соң , ойынға қатынасушылар бірбірден көнге қайта асық тігіп , ойын қайта басталып , жалғаса береді .
" Бес тас " ойыны Бестас ойыны 5 адам топ құрап ойнайды . Ойынға қойдың құмалағынан үлкендеу 5 домалақ тас немесе асық пайдаланылады .
Ойының шарты : Ойнаушылар ең алдымен , кім-кімнен кейін ойнайтынын өздері анықтайды . Ол үшін ойыншылар кезекпен бес тасты тобымен 4 рет жоғары лақтырып , қолдың сыртымен тосып алады да , алақанмен қаршып ұстайды . Қаршып ұстау дегеніміз - тасты қолды еңкейте жоғарыдан төмен қарай қағып алу . Лақтырылған бес тасты қолдың сыртымен тосып алу және қаршып алу кезінде бірнеше тас жерге түсіп кетуі мүмкін . Кім көп тас қаршып алса , сол бірінші ойнау кезегіне ие болады .
Бірінші кезек алған ойыншы бестас ойынының шартын бұзып алғанға дейін ойнайды . Одан кейін екінші кезектегі , ол тоқтаған соң , үшінші кезектегі ойыншы ойнайды . Ойын осылай жалғаса береді . Тастарды қаршып қағып алу кезінде басқа тастарды қозғалтуға болмайды және қақпа тасты түсіріп алмауы керек . Ойыншы ойынның шартын бұзғанға дейін ойнай береді . Тек ойынның шарты бұзылған жағдайда ғана келесі ойыншы кезек алады . Ал келесі кезек келгенде ойнаушылардың қай-қайсысы болсын , ойынды өзінің бұрынғы тоқтаған жерінен жалғастырады . Ойын мынадай жүйелермен орындалады : Бірлік . Бес тасты жерге иіріп тастаған соң , біреуін қақпатас етіп жоғары лақтыра отырып қалғанын бірбірлеп қағып алады .
Екілік . Тастарды жерге иіріп тастап , жердегі төрт тасты екі-екіден қағып алады .
Үштік . Үш тасты бірге , бір тасты жеке қағып алады . Төрттік . Мұнда алақандағы бес тастың ішінен қақпатас етіп жоғары лақтырып , ол қайта түскенше төрт тасты жерге қойып үлгереді де , тағы лақтырып , жердегі тастың төртеуін қайта жинап алып қақпатасты қағып алады . Жалақ . Ойында үш немесе бес жалақ болады . Қақпатасты жоғары биіктікте лақтырып жіберіп , сұқ саусақпен жерді үш немесе бес рет " жалатып " үлгеру керек . Үш рет жалау немесе бір рет жалау ойыншылардың өзара келісулері бойынша белгіленеді .
Алақан . Қақпатасты лақтыра отырып ,
48