Ýäåáèåòòàíó
адам ол затқа құмар болмайды; оны жәй ғана көріп тұр.
Ол зат көп заттардың қатарында ғана елес береді. Ал
жақсыны көру - ол затты ерекшелеу, бөліп алып
қарастыру, назар аудару, тесіліп қарау арқылы ерекше
қасиеттерін байқау, тану; сол үшін де ғашық болу.
Ендеше, адам баласының құмарлығының ең зоры әйел
затына құмарту. Ислам ойшылары осы әйелге деген
қүмарлық арқылы Алла тағаланы тануға, ғашық болуға
болатынын кәміл аңдаған. Олаи болатын себебі: "Біз
жаратушы емес, жаратқан көлеңкесіне Хаям, Ибн-аль-
Фараби, Сағди -"жар" феноменін идеалды образ, символ
деңгейінде қолданғандарымен, оның сыртқы мағынасы
мен ішкі мағынасын айырып әуреленіп жатпайды.
Ал Шәкәрім қазақ оқырмандарының қабылдау
дәрежесінің төмендігін ескере отырып ашық мәтінмен
түсіндіруге мәжбүр болады:
Менің жарым кыз емес,-
Хақиқаттың шын нұры.
Оны сезер сіз емес,
Көзге таса бұл сыры.
Міне, тап осы жерде Шәкәрім философиясының ең
қиын тұсы басталады. Абай айтады "Сынығын сұңғатына
қарап білесіз" - дейді. Яғни шеберді (Алланы) ісіне қарап
білесіз деген мағанада. Иә, бұл Алла тағаланың хикметі,
кереметі. Оны біз ақылмен танимыз, шеберлігін тәнті
боламыз. Ал Алла тағаланың затын қалай танимыз?
Жауапты тағы ақынның өзі береді:
Жасырып тұр жар өзін,
Бас көзімен қарама.
Жүрегіңнің аш көзін,
Жанның сырын арала.
Алла тағаланы сырттан іздеудің еш қажеті жоқ. Сыртта
тек жаратқанның түпкіріне орын алған. Оған апаратын
жол тек жүрек көзінің ашылуы.
Шәкәрім философиясының интутивті-мистикалық
бастауы осы ұғымдардан басталады. Сонымен,
жанымыздың түпкірінде, жүректің терең қайнауында
"орын тепкен" Жаратушын көруге не кедергі келтіреді?
Кедергі келтіретін біздің материалдық қауашағымыз -
тәніміз. Сол тән қажеттілігіне негізделген біздің
өзімшілдікке тола тілектеріміз, менмен пиғылымен
Адамның жүрегін кірлетіп, Жаратушының - Ақиқаттың
¹3-4 (17) 2017
сипатың
жасырып
тұрған
тән
тілектерден
айрылмайынша адамға құдайдың дидарын көру жоқ,
Нәпсіге негізделген сырткы кауашақты сопылар "үй" деп
атайды. Сол үйді қиратқанда ғана ішінде жасырынған
(ақиқатқа) жетуге болады. Шәкәрім бабамыз ол үйді
өзінше "барыңды" деп ныспылаиды:
Көрем десең жарымды
Мас бол, жүрек тазала.
Өртеп жібер барыңды,
Қарсы ұмтыл қазаға.
Бас болу" - бір Алладан басқаға қайырылмай, Алланың
ақиқатына мас болу ғана елтіген сайын жүрегіміз ғана
нүктеге байланған сайын карай білетүшн пендеміз"
Ғазалидің айтуынша Алла Тағала бізге ішкі (батин) жене
сыртқы (заһир) арқылы білінеді. Алланың сыртқы
сұлулықтарын сырт көзбен танысақ, ішкі тек қана көзімізбен
(жүрегімізбен) танимыз. Осыған байланысты әйелдің
сыртқы көрінісі іркылы ішкі сұлулығына, ал ішкі сұлулығы
арқылы Жаратушы иемізге деген отын тұтатуға болады.
Бұл көнеден келе жатқан дәстүр. Бүл сонау Ләйлі мен
Мәжнүннің, Фархад пен Шырынның, Қыз Жібек пен
Төлегеннің, Қозы Көрпеш пен Баян сұлудың дәстүрі.
Шәкәрім