АБАЙ МҰРАЛАРЫН ЖИНАҚТАУ , ЗЕРТТЕУ , ОҚЫТУ МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ ТАРИХИ СИПАТЫ
Ýäåáèåòòàíó
¹ 3-4 ( 17 ) 2017
Мақалада ақын Абай Құнанбайұлы мұрасының жинақталып зерттелуі және оларды оқыту мәселелері қарастырылады . Абайтану саласында құнды зерттеулер қалдырған тұлғалар жайлы сөз етіледі . Абайдың әдеби мұрасын жұртшылыққа таныту және оны зерттеу ісінде ерекше еңбек сіңірген зерттеушілердің мұраларына шолу жасалды .
Статья посвящена истории сбора и изучения наследия казахского акына Абая Кунанбаева и вопросам преподавания его творчества . В статье дается обзор научным и публицистическим трудам ученыхабаеведов , внесших значительный вклад в дело изучения наследия поэта .
ҚАСЫМОВА ӘСЕМ ӘЛЕНҚЫЗЫ
PhD докторант , Памуккале университеті , Денизли қаласы , Түркия мемлекеті
The article is devoted to the history of collecting and studying the heritage of the Kazakh poet Abai Kunanbayev and the teaching of his work . The article gives an overview of the scientific and journalistic works of Scientifics who have made a significant contribution to the study of the heritage of the poet .
АБАЙ МҰРАЛАРЫН ЖИНАҚТАУ , ЗЕРТТЕУ , ОҚЫТУ МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ ТАРИХИ СИПАТЫ
Абай шығармаларындағы тарихи шындық халқымыздың тағдырымен тығыз байланысты . Қоғамның құбылуына байланысты болған жақсы-жаман барлық құбылыстар халқымыздың тарихына да , Абай шығармаларына да ортақ болды . Сондықтан , Абай мұрасы - халық тағдырының айнасы десек те болады . Өйткені Абай шығармаларынан халық тағдырын көре аламыз . Халқымыздың данасы Абайдың мұрасын жинақтау , зерттеу , жұртшылыққа тарату абайтану ілімін тудырды . Абайтану тарихы - елдегі тарихи және саясиәлеуметтік жағдайларға байланысты ойшыл мұрасын зерттеу , тану , бағалау , насихаттау тарихын танып білу . Осы абайтану тарихын бір адамның өмірі емес , бүкіл халықтың өмірімен байланыстырамыз . Бұл абайтану тарихындағы , оны тудырған халық тағдырындағы құбылыстарды түсініп , олардың байланысын сезе отырып , оны келешекте болдырмаудың амалын іздеуге мүмкіндік береді .
Абай мұрасын танып зерттеу қарқыны жиырмасыншы ғасырдың басында қауырт дамып өте көп жетістіктерге жетті . Ең алғаш Абай шығармаларын бастыруға , оның елге таралуына ат салысқан адам Абайдың немере інісі Кәкітай Ысқақұлы болды [ 1 , 35 ]. Ал ақынның өмірі мен шығармашылығына арналған алғашқы зерттеу Әлихан Бөкейханұлының " Семипалатинский листок " газетіне 1905 жылы орыс тілінде жарыққа шыққан " Абай Құнанбаев " деген мақаласынан басталады [ 2 , 58 ]. Ә . Бөкейханұлы бұл мақаласында Абайдың ақындық тұлғасын танытатын екі түрлі мәселеге ерекше тоқталған :
1 ) Ақынның жазба әдебиетке алып келген ағартушылық , жаңашылдық идеялары 2 ) Ақынның табиғат лирикасына қатысты өлеңдерінің қазақ поэзиясына үлкен жаңалық алып келгендігі . Сондай-ақ бұл мақалада Әлихан Абайдың орыс әдебиетінен үйренері көп болғандығы туралы : " Абай өзінің өмірінің соңғы сәтіне дейін Михаэлисті ерекше еске алып , " Дүниеде көзімді ашқанға себепкер болған кісі - Михаэлис ", - деп , өзінің оған борыштар екендігін білдіретін . Сонымен Абай Спенсердің " Тәжірибелерін ", Льюстің " Позитивті философиясын ", Днепрдің " Европаның ақыл ойының дамуын ", Н . Г . Чернышевскийдің " Современниктегі " мақалаларын оқыды және олардың тағдырымен таныс болды . Абай ,
әсіресе , Лермонтовтың шығармаларын сүйіп оқыды және " Ой ", " Қанжар ", " Дұға " тағы басқа өлеңдерін ден қоя аударды . Абай қазаққа түсінікті әрі пайдалы санаған Крыловтың көптеген мысалдарын тәржімалады " - деген деректер келтіреді [ 2 , 412 ]. Ә . Бөкейханұлы мақаласынан бастау алған абайтану ілімі Кәкітай Ысқақұлы , А . Байтұрсынұлы , М . Дулатұлы мақалаларында одан әрі жалғасын тапты . А . Байтұрсынұлы өз мақаласында " Қазақтың бас ақыны - Абай Құнанбаев . Онан асқан бұрын-соңды заманда қазақ баласында біз білетін ақын болған жоқ ", - деп ашық түрде айтады [ 3 ].
Абайдың әдеби мұрасын жұртшылыққа таныту және оны зерттеу ісінде ерекше еңбек сіңірген Мұхтар Әуезов болды . Ол - Абайдың ғұмыры мен шығармашылық жолын зерттеуге бүкіл өмірін арнаған ұлы тұлға . М . Әуезовтің бастамасымен Абайдың қайтыс болуына отыз жыл толуына орай 1933 жылы жарыққа шыққан Абайдың тұңғыш шығармалар жинағы абайтану саласының негізін қалаған ең алғашқы тарихи еңбек болып табылады . Бұл жинақ 1939 , 1940 жылдары екі том болып қайта бастырылады . Бұл екі томдық жинақ 1933 жылғы жинақпен салыстырғанда , көптеген өзгешеліктерге ие болады . Алғашқы жинаққа 35 өлең енсе , соңғы жинақтарға 88 өлең енгізіледі . Абайдың әдеби мұрасын танып-білу , таныту жолында М . Әуезовтің айрықша еңбек еткен бағыты - ақын туындыларын ғылыми тұрғыдан тереңдете зерттеуі .
1930 жылдардан бастап Мұхаң " Абай " журналы мен " Шолпан " журналына зерттеу мақалаларын жариялап , Абай мұрасын зерттеуді қолға алу қажеттілігін үлкен мәселе етіп көтерді . М . Әуезовтің ғылыми теориялық деңгейі биік жатқан бірегей мақаласы 1934 жылы " Абай ақындығының айналасы " деген атпен " Әдебиет майданы " журналына жарияланады . Бұл болашақ абайтану саласының бағыт-бағдарын айқындап берген еңбек болды . Жалпы М . Әуезовтің көптеген жылдар бойы Абайды үздіксіз зерттеудегі ғылыми-теориялық және практикалық жұмыстарын үлкен төрт салаға бөліп қарастыруға болады : 1 . Абай жазбаларын жинап , текстологиялы тұрғыдан сараптаған еңбектері ; 2 . Абай өмірбаянын қайтадан толықтырып жазып , ол өмір сүрген дәуірі жайында жинаған деректері мен
39