Literary criticism
¹3-4 (17) 2017
İnsanoğlu güçlü olsa bile ölüme güç yetirmesi mümkün değildir. Gücü onu ölümden kurtarmaya yetmeyecektir.
Altınlarıyla tanınan Karun, dünyaya hâkim olan Feridun, suya, yele hükmeden Süleyman, güçleriyle tanınan İskender
ve Rüstem Pehlivan bile öldükten sonra diğer insanların ölümü de kaçınılmazdır. Onlar için ölümsüzlükten bahsetmeye
gerek yoktur.
“Altın-kümis köp jıyğan,
Qarımbay da ötken düniyeden.” (EKB) (Altın gümüşü yığan,
Karun da geçti dünyadan.)
“Patşamın dep oylasañ,
Süleymen de ötken düniyeden” (EKB) (Padişahım diye düşünürsen,
Süleyman da geçmiş dünyadan.)
“Jasım köp dep oylasañ,
Luhpan da ötken düniyeden,” (EKB) (Çok yaşlıyım, diye düşünsen,
Lokman da geçti dünyadan.)
“Töremin dep oylasañ,
Eskendir ötken düniyeden...” (EKB) (Töreyim diye düşünürsen,
Iskender geçmiş dünyadan).
“Küşpenen jer-jiyhanğa oyran salğan,
Ötipti sum düniyeden Rüstem-Dastan.”(A) (Gücüyle yeryüzünü yerle bir eden,
Göçmüş uğursuz dünyadan Rüstem Destan).
8. Fanilik: Bu dünyanın fanîliği, dinî ve tasavvufî düşüncenin temelleri arasında ele alınmış, Akıt’ta en çok işlenen
temalardan biri olmuştur. Akıt, tasavvufî düşünceden hareketle “bu fani dünyayı bırak, gerçek dünya olan ahiret için
canını ver”, diyerek “ölmeden ölme” görüşünü öne sürmektedir. Geçici olanı sahiplenmek gereksiz olduğuna göre o
zaman aslolan için çabalamak gerekir.
“Malım köp dep quvanba,
Esep qılar kün bolar.
Qılğan isin qudayğa
Ğayan bolar kün bolar”. (EKB)
(Malım çok diye güvenme,
Hesap sorulacağı gün gelir.
Yaptığın işin Hüdâ'ya,
Âyân olacağı gün gelir).
Faniliği anlatmak için şairin kullandığı ifadelerden biri de “kün bolar”dır. Dünya yalancıdır, yani geçicidir, bırakıp
gidecek gün gelecektir. Öyle değilmiş gibi davrananlar için daha da aldatıcıdır. Son menzil ahirettir.
“Tuvğanım bar dep quvanba,
Tuvğan öler kün bolar.
Pende şıbın janıñdı
Bir kün alar kün bolar.
Nadandıqpen juvanba,
Ğazap bolar kün bolar”. (EKB)
(Doğdum diye güvenme,
Doğduğun gibi öleceğin gün gelir.
Kul olan sinek kadar canını,
Bir gün alacakları gün gelir.
Cahillikle durdurma,
Azap çekilecek gün gelir).
9. Ölüm, bir nimettir: Ulimciulı ölüm karşısında şikâyet etmeyi bırakıp kabullenmemiz ve bu gerçekle birlikte yaşamayı
öğrenmemiz gerektiğini ifade ederler. Bu acı gerçek bir gün her insanın başına gelecek ve her canlı bunu mutlaka
yaşayacaktır. Mahtumkulu, ölümü atalardan miras sayar:
“Qurt-qumırsqa körinde,
Tolıp qalar kün bolar.
Nurlı jüzin ağarıp,
Oñıp qalar kün bolar.
Qur süyegin laqıtta,
Tolıp qalar kün bolar.” (EKB)
(Kurt karıncanın kabrine,
Dolacağı gün gelir.
Nurlu yüzün ağarıp,
Solacağı gün gelir.
Boş kemiğin lahi