Linguistics
¹3-4 (11) 2016
q ünsüzü [қ]
Kazak Türkçesinin kendisine has, tonsuz, çukur dil arkası ve patlayıcı bir ünsüzdür. q sesi Kazak Türkçesinde en
aktif kullanılan ünsüzlerden biridir. Sözcüklerin her hecesinde kullanılır. Tatarca’da ve Azerice’de kullanılmaktadır.
Bazı Türki dillerde ise gırtlağa yakın olarak çıkarılan kalın G harfini karşılar. Arapçadaki Kaf ()ق sesini karşılar. Bazı
lehçelerde ise gırtlaktan çıkarılan kalın bir K sesi olarak okunur ve söylenir.
ñ ünsüzü [ң]
Dil arkası, patlayıcı, tonlu ve nazal (burun yollu) bir ünsüzdür. Kazak Türkçesinde, diğer Türk şivelerinde olduğu
gibi “Nazal n” (ñ) kelime başında görülmez. Çoğunlukla kelimelerin sonunda, bazen de ortasında görülür.
Tatarcada Ñ, Türkmencede Ň harfi ile gösterilir. ñ ünsüzü, Özbek Türkçesinin kullandığı Kiril alfabesinde ng [нг]
şeklinde iki ayrı ses olarak kullanıldı. Ancak 1990 yılında kabul edilen Latin alfabesinde ng [нг] yerine Latin
alfabesindeki ñ harfinin kullanılmaya başlandığı belli.
Sonuç
Makalenin giriş bölümünde Kazak Türkçesinin menşeyi hangi ülkeler tarafından konuşulduğu, hangi dillere yakın
olduğu, Kazakların çeşitli dönemlerde kullandıkları Arap, Latin ve Kiril Alfabeleri, Kazakistan`da önemli konu olan
alfabe tartışmaları ve Kazak Türkçesinin ses yapısına ne gibi etkilerinin olduğu dile getirildi. Makalede alfabe
konusundaki N. İ. İlminski`in, Kazak Türkleri hakkında V. V. Radlov`un, V. V. Grigoriev`in, V. A. Vasiliev`in, Arap
alfabesi temelinde Kazak Türkçesine uyarlama çalışması olan A. Baitursunulı`yın, I. Altınsarin`in eserleri temel
alınmıştır. Kazak Türkçesi`nin “Fonetik”, yani “Ses Bilgisi”, ünlü ve ünsüz sesleri, Kazak fonetiğinin gelişme
devreleri, tarihi ve gramerlik ses olayları ele alınmıştır. Kazak Türkçesinin konuşma dilinde bulunan ve yazıyla
aksetmemiş bazı ses farkılaşmaları, Çarlık Rusya tarafından yapılan siyasi bir baskılarla defalarca değiştirilen
Kazak alfabelerinin ses yapısına tesirleri ve çeşitli bilimadamlarının teklif ettiği türlü alfabe modellerine yer
verilmiştir.
Makalede bügünkü Kazak Türükçesindeki ünlülerin oluşum noktalarına göre, açıklık kapalılık dereceleine göre,
dudaklaın durumuna göre ve ünsüzlerin oluşum noktaları bakımından, oluşum usulü bakımından ve temas
dereceleri bakımından nasıl sınıfıandığı belli bir düzen içerisinde verilmiştir.
Sonuç olarak Kazak Türklerinin bugüne kadar kullanmış oldukları alfabelerin tümü ele alındı diyebiliriz ve
geçmişten günümüze gel en Kazak Türklerinin kullandığı Kiril alfabesinin, harf harf değişimleri incelendi.
KAYNAKLAR
1. E. A. Masanov (1966) “Очерк истории этнографического изучения казахского народа в СССР”, Almatı:
Nauka Baspası, s. 74
2. Қазақ тілінің тарихы мен Түркітану мәселелері (2011), Almatı: Ahmet Baitursınov adındaki Dil Bilim
Enstitüsü Yayınları, s. 72-73
3. A. Ospanova (2010) 1985-2009 yılları arasında Kazakistan`da Kazak Türkçesi ile yapılmış dilbilim çalışmaları
üzerine bibliografya denemesi, İzmir: Yüksek Lisans Tezi, s. 20-24
4. A. B. Jolşin (2014) “Қазақ Тілі Дыбыстарының Ахмет Байтұрсыновқа дейін зерттелуі”, ӘОЖ
809.43.2:801.4, s. 5
5. A. Baytursınov (1992) Til Tağılımı, Almatı: Ana Tili Baspası, s. 325.
6. Q. Basımulı, (1932) Jaña ärip pen jaña emle jäne dıbıstarımızdıñ jikteri, s. 16.
7. M. Ergin (1993) Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yayınları, 20.baskı, s. 39
8. M. T. Tomanov, (1981) Türki Tilderiniñ Salıstırmalı Fonetikası, Almatı: Mektep baspası, s. 17-71.
9. M. T. Tomanov, (1988) “Qazaq Tiliniñ Tarihi Grammatikası”, Almatı: Mektep baspası, s. 49.
10. R. Sızdıqova, (1983) “Söz Sazı”, Almatı: Ğılım baspası, s. 117.
11. A. Von Gabain (2000) Eski Türkçenin Grameri, Çeviren: Merhmet Akalın, Ankara: TDK Yayaınları, 3.baskı, s.
38.
12. J. Dosqarayev (1963) “Qazaq Tili Tarihi men Dialektologiyasınıñ Mäseleleri”, Almatı: Ğılım Baspası, 5.baskı,
s. 139.
19