¹ 3( 3) 2015 Yëû Æåí ³ ñêå 70 æûë
Шетел әдебиеттерінің орыс тіліне аударылып берілуі, бұрынғы кездері өте сирек жағдай болған еді. Кеңестер Одағы тұс ында шетел ә деби еті ол буржуазиялық идея ретінде қарастырылып, Кеңестер Одағы көлемінде таратылмағаны бәрімізге мәлім. Сондықтан да соғыстан кейінгі шығарылған шетел әдебиеттері мен Кеңестер Од ағындағы қай та құр ылул ардан кейін пайда бол ған, яғни 90-шы жыл дары елімізге ене бас таған әд ебиеттер мен салыстырылып талдау мүмкінсіз. Осыған орай, тек 90- шы жылд ардан кейін жары қ кө рген шетел тарихнамасына ғана талдау жасай аламыз.
Қалай десек те 90-шы жылдары шыққан, яғни орыс тіліне аударылған шетел зерттеулері Қазақстанға толықтай жетіп жатыр деп толық айта алмаймыз. Шетел тарихшылары да 90-шы жылдардан кейін, мұрағаттардағы жаңа құжаттардың жарық көруіне байланысты кейбір мәселелер төңірегінде жаңа зерттеулер пай да болғанын білеміз. Шетел зерттеулерімен өз Ресей зерттеушілері арасында сәйкессіздіктер мен алшақтықтар да кездесіп жатады. Шетел тарихнамасындағы ІI дүниежүзілік соғысты зерттеу көбінесе тек фактілерге тоқталумен ғана шектелмейді, олардың еңбектеріндегі ең бір ерекшелік оқиғаға салыстырмалық талдаудың берілуі. Сондайақ ғалымдардың оқиғаның басқа да өзгерістерге ұшырау мүмкіндіктерін қарастыруын зерттеулердің өзіндік ерекшеліктері деп атауға болады.
2002 жылы Мәскеуден " А что если бы?" атты шетел әскери тарихшыларының жинағы жарық көрді. Аталған кітапта арнайы бір бөлім ІІ дүниежүзілік соғысқа арналады. Онда әлемге әйгілі тарихшылар Джон Киган, Нью-Джерси университетінің тарих профессоры Теодор Ф. Кук, Нью-Иорк университетінің тарихшысы Элихью Роуз, Робер Коули сынды ғалымдардың салыстырмалы еңбектері берілген [ 1; 366 ].
Соның ішінд е Джон Киганның " Как Гитлер мог выйграть войну " мақаласында талдау жасайтын болсақ, бұнда ІI дүниежүзілік соғыстың бастауы Германия деп танылады. Бірақ автор тарапынан жазылған Германияның мүмкінд іктері, сол уақыттардағы халықаралық және саяси жағдайларға үйлеспей жататын жақтары аз емес. Мақалада " егер 1941жылы Гитлер Кеңестер Одағына емес, Сирия
4
МАМЫРБЕКОВ АРАФАТ МАЖИТҰЛЫ
" ERUDIT " білім беру- ғылыми орталығының директоры, т. ғ. к
БУЛАБАЕВ БИРЖАН ЗАМАНБЕКОВИЧ
Семей қ. білім беру бөлімінің мектепке дейінгі және орта білім беру секторының меңгерушісі
Мақала ІІ дүниежүзілік соғыс жайында зерттелген еңбектердің ерекшелігіне арналады. Авторлар аме рика ндық және европа лық ғалымдар дың салыстырмалы зерттеулеріне тарихи талдау жасайды. Мақала тарих мамандығын оқып жүрген студенттерге және тарих саласына қызығатын оқырмандарға арналады.
Статья посвящена анализу исследований на тему II мировой войны. В частности, авторы статьи делают сравнительный анализ статей и очерков иностранных ученых и исследователей. Статья будет и нтер есна сту дентам гуманитар ных специальностей и широкому кругу читателей.
The article is devoted to the features of researches about World War ІІ. Authors made analysis to comparative historical research of the American and European scientists. The article is interesting for students who study in history and readers who are interested in world history.
ІІ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК СОҒЫСТЫҢ ШЕТЕЛ ТАРИХНАМАСЫНДАҒЫ ТАЛДАНУЫ
арқылы Ливанға басқыншылық жасаса, ол Мәскеу түбіндегідей жеңіліске ұшырамас еді. Сирия арқылы Иранға шабуыл жасап, Кеңестер Одағының мұнайлы бөлігі Каспий маңынан ұрысты бастаса жеңуге болар еді " делінген. Егер сол кездегі халықаралық жағдайды ескерсек, бұл жоспардың іске асуы мүмкінсіз еді. Себебі: Гитлер әскерін Сирияға бағыттай алмайтын еді. Бұл Германия мен Вима режимі арасындағы бейбіт келісімді бұзар еді [ 1; 428).
Тағы бір мү мкіндіктерді талдаудағы нашарлық мынада кеткен сияқты, автор Еуропадағы соғыс барысын айта келе былай дейді: " 1941жылы Гитлер үшін Ресей басты мақсатқа айналды ". Францияны талқандағаннан кейін Гитлер Еуропадағы үстемдігін келіссөздер арқылы орнататынына сенді. Британиямен арадағы нейтрализация оның алдағы мақсаттарының орнындалуына мүмкіндік жасайтын еді. Мақсатының бастысы Кеңестер Одағына соққы беру болды. 1940 жылы Француздар қарсылығын тоқтатқаннан кейін Гитлер барлық қарулы күштерді мобилизациялауды ескермеді. Оның ойынша, бұндай оқиғалардан кейін Англия өздігінен берілетін еді.
Бірақ тарихи фактілерге зер салар болсақ, бұндай іске Гитлер Мәскеу түбіндегі жеңілістен кейін де бол мас еді. Гер ман үкіметі жерг ілікті халықтың әлеуметтік жағдайын төмендету жағдайында тек 1942 жылы күзінен бастап қана әскери және өндірістік ресурстарды мобилизациялаған болатын. Ал жалпы Германияның әскери өндірісінің шығырау шырқауы 1944 жылдары болғаны белгілі [ 1; 431).
Бос тон унив ерси тетінің профессор ы Дэвид Фро мкиннің " Три умф диктаторо в " еңбег інде ІI дүниежү зілік со ғыстың барыс ының өзгеру мүмкіншіліктерін қарастырады. Бұл кітабында Дэвид Фромкин соғыстың мүлдем басқа арнамен жүруге болатындығын баян етті. Зерттеуінде былай келтірді: 1941 жылдың көктемінде нацистік Германия әлемді өз қарамағына қаратуға жақын еді. Солтүстік Франция, Нид ерланды, Нор веги я, Дания, Ав стри я, Чехословакия, Югославия, Греция және Польша Гер мани яның қол астына өткен болаты н. Тек нейтралдық бол ып қана қалатын Швеция мен Швейцариядан басқа барлық Еуропа Германияның билігінің астында болды. Поммель бастаған жалғыз