Ýäåáèåòòàíó
жұмсартқан ана " әңгімесі . Бұл шығарманы ол М . Горькийден аударған . Орысша нұсқасы : " С того дня , как умер сын Джигангир и народ Самарканда встретил победителя злых Джеттов одетый в черное и голубое , посыпав головы свои пылью и пеплом , где она поборола его , - тридцать лет Тимур ни разу не улыбнулся- так жил он , сомкнув губы , ни пред кем не склоняя головы , и сердце его было закрыто для состродания тридцать лет !" ( 11 ; 60 ) Қазақша нұсқасы : " Шын халқын жеңіп қайтып келе жатқан Темірді , оның Жәңгір ұлы өлген соң , Самарқан халқы қара салып , бастарына күл-топырақ сеуіп қарсы алған күннен бастап қайсар Темір Отырарда ажалменен айқасып , ажал оны жыққан сағатқа шейін отыз жыл бойына бір езу тартып күлмеді . Осылай отыз жыл бойына жұмған ернін бір ашпай , өмір бойына ешкімге бас имей , тірі жанды жүрегі аяу дегенді білмей өмір сүрді Темір "( 10 ; 19 )
Қазақ халқы өз дүниетанымында Қытай халқын - Шын , Египетті - Мысыр , Сирияны - Шам , Үндістанды - Машын деп атаған . ( 12 ; 73 ) М . Горький шығармасында : " Пировал Тимур-бек в прекрасной долине Канигула , покрытой облаками роз и жасмина- в долине , которую поэты Самарканда называли " Любовь цветов " и откуда видны голубые минареты великого города , голубые купола мечетей " ( 11 ; 60 ) Қазақша нұсқасы : " Ақсақ Темір Қанығұлдың әдемі алабында сауық құрып жатыр еді . Қалың бұлттай гүлдер жапқан Қанығұлдың алабын Самарқанның ақындары " гүлдердің махаббаты " деп атаушы еді . Бұл алаптан зор шаһардың заңғар мұнаралары , мешіттердің заңғар күмбездері көрініп тұрушы еді ".
Бұл үзіндіде Мағжан " роза , жасмин " сөздерін аудармайды . Оларды жалпы сөзбен " гүлдер " деп атайды .
Роза - кустарниковое растение семейства розоцветных с красивыми крупными душистыми цветками и со стеблем , обычно покрытым шипами . ( 13 ; 482 ) Жасмин - садовый кустарник семейства маслиновых с белыми душистыми цветками ( 13 ; 152 ). Біздің ойымызша , егер бұл сөздерді аударғанда оқырманның көпшілігі ұқпаушы еді . Өйткені қазақтың жерінің кез келген түпкірінде бұл гүлдер кездесе бермейді . Оқырман бұл гүлдерді елестете алмайды . Ал шығарманы оқығанда көз алдына елестете алмасаң , бастапқы мағынаны түсінбейсің . Орыс тілінде : " Пятнадцать тысяч круглых палаток расскинуто в долине широким веером , все они как тюльпаны ." ( 11 ; 60 ) Қазақ тілінде : " Жабылған кең желеуіш сықылданып сол алапта бәрі де жауқазын гүлдей он бес мың отау -шатыр құрылған " ( 9 ; 19 ). Жауқазын ол ерте көктемде , қар кетісімен шығатын ақшыл сұр түсті гүл . Қазақ жерінде жауқазын көптеп кездескендіктен , әрбір қазақ баласына таныс . " Темірді жұмсартқан ана " шығармасын оқығанда : " На его стройной седой голове- белая шапка с рубином на острой верхушке , и качается , качается- сверкает этот кровавый глаз , озирая мир " ( 11 ; 61 ). Мағжанның аударғаны : " Оның ақ шашты аруақты басында ақ бөрік , ақ бөріктің шошақ төбесіне қып-қызыл жақұт орнатылған . Шошақ төбе тоқтаусыз шайқалғанда қанды көзі әлем біткенді ішіп-жеп бара жатқандай болады " ( 9 ; 20 ). Мағжан " на его страшной седой голове " дегенді " ақ шашты аруақты басында " деп аударады . Бұл жерде аруақ деген сөзді алғаны , өйткені аруақ - қасиетті , киелі деп танылған рух , күш-қуатты білдіреді . Яғни , Әмір Темірдің қаншалықты күшті екендігін көре аламыз .
Аудармадағы тағы бір өзгешелік :
¹ 3 ( 3 ) 2015
Қара түнде жұлдыз сұлу - білемін , Алтын күннен күндіз сұлу - білемін . Маған барлық үлбіреген гүлдерден Бота көзді бір қыз сұлу - білемін ( 9 ; 25 ). деген өлең жолдарындағы " бота көзді " тіркесі орысша нұсқасында : Ах , прекрасны звезды в небе полуночи - знаю ! И проекрасно солнце в ясный полдень лета - знаю ! Очи моей милой всех цветов прекрасней - знаю ! И улыбка ласковое солнца - знаю !( 11 ; 65 ) Бота көзді - әдемі , дөңгелек , үлкен , қара көзді . Қыз жанарының әдемілігі мен тартымдылығын " бота көз " деп суреттеу қазақ үшін таныс , дүниетанымына жақын , төл тіркес десек , қателеспейміз . Ақын да осы тіркесті қолдану арқылы шығарманы оқырман ұғымына жақындата түседі .
Шығармада кездесетін қазақ халқына түсініксіз сөздерді Мағжан басқа сөздермен алмастыра отырып аударады . Мағжанның басты ұстанымы - шығарманың өз оқырманының түйсігі мен түсінігіне жетуі , санасында сараланып , мән-мағынасының толық ашылуы . М . Жұмабаевтың М . Горькийден аударған тағы бір шығармасы " Ана " деп аталады . Мағжан шығарманың қайғылы мазмұнын бұлжытпай аударып береді . Бірақ ол шығарманы " Ана " деп атайды . Ал Максим Горькийде " Сатқынның анасы " деп аталған . Мағжан бұл қасиетті сөзбен шығарманың маңыздылығын , мазмұнын , айтпақ идеясын ашып бергісі келеді , жылы сөзбен " Ана " деп атайды . Бұл шығармада да Мағжан қазақ халқына таныс емес сөздерді басқа сөздерге ауыстырады немесе мүлде қолданбайды . Мысалы : " Сөйтіп , барлық беті ашылып қалған соң , қалаға жаудың доп-зеңбіректері шойын мен қорғасын себе бастады " ( 9 ; 13 ).
" Город был открыт со всех сторон , и почти каждый день пушки и мушкеты врагов осыпали его чугуном и свинцом " ( 11 ; 74 ).
Мағжан Жұмабаев бұл үзіндіде " мушкеты " деген сөзді мүлде қолданбайды . " Мушкет- старинное ружье крупного калибра с фитильным замком " ( 13 ; 294 )
Шығармада Мағжан тағы " жырау " сөзін қолданады . Жырау - зарлау , жоқтау мағынада қолданып тұр . " Сұңқар жыры " деген шығармасында да " жырау " сөзі " зарлау ", " жоқтау " деген мағынада қолданылған деген қортынды жасауға болады . Мысалы : " А вокруг , преследуя ее , жалобно ползали печальные звуки : стоны , плач , молитвы и угрюмый говор солдат , потерявщих надежду на победу "( 11 ; 75 ).
Қазақ тіліндегі аудармасында : " Оның артынан қалмай қасіретті үндер еңбектеп бірге жүрді : ыңқыл , жылау ; жырау , жауды жеңу үмітінен айырылған қолдың тұнжыраған күбірі " ( 9 ; 14 ). Осы шығармада Мағжан " дьявол " сөзін " малғұн " деп аударады . Өйткені қазақ халқында жынды , шайтанды атымен атауға болмайтын . Сондықтан Мағжан табуды қолданады . Халық шайтанды " малғұн " деп атаған . Мысалы : " Но ты не нужна городу даже как заложницатвой сын не заботится о тебе , мы думаем , что он забыл тебя , дьявол , и- вот тебе наказание , если ты находишь , что заслужила его ! Это нам кажется страшнее смерти !" ( 11 ; 76 ) Қазақ тілінде " Бірақ мынау қалаға сенің кепілдікке де керегің жоқ . Ұлың сені керек қылмайды ғой , ол малғұн сені ұмытқан шығар . Күнәңді өзің мойныңа алсаң , сол жаза саған жазалыққа татыр " ( 9 ; 16 ).
Ақын көркем сөз қолданысына ғана емес , ұлттық дүниетанымға жақын сөздерді , қазақи түсінік пен көзқарасты да білдіруге тырысады . Мысалы : " Со стен видели , как все теснее сжималась петля врагов ". ( 11 ; 74 )
Аудармасында : " Қала халқы қорғаннан жау құрсауының жыландай жиырылғанын көріп тұрды " ( 9 ; 13 ) деп берілген . Құрсауының жыландай жиырылғаны дегені , өйткені " жыланша жиырылу " ұғымы қарсы болды ,
43