¹ 3 ( 3 ) 2015
сөзбе-сөз аударған жоқ . Тағы бұл өлеңде Мағжан өзі тұжырым жасайды , автор ретінде ақыл береді : Жоқты күтпе . Оқ қайтпас , бір атқан соң Қайтып татар нәрсе емес , бір атқан соң Ізі жоқ іздеп табар , құр қаңғырма Күнбатыстан күн шықпас , бір батқан соң ! ( 5 ; 177 ) Орыс тіліндегі түпнұсқасында : Но , увы , нет дорог К невозвратному . Никогда не взойдет Солнце с Запада ( 4 ; 36 ) Мағжан Жұмабаевтың сөз қолданысы , аударма барысындағы ұстанымы ұстазы Абайдың сөз саптауына ұқсас . Мысалы , Абай Құнанбайұлы өзінің М . Ю . Лермонтовтан / М . Ю . Лермонтов Д . Байроннан аударған / аударған " Еврейская мелодия " өлеңінде сәйкес аудармаға жол береді . Дәлелдер болсақ : Душа моя мрачна . Скорей , певец , скорей ! Вот арфа золотая : Пускай персты твои , промчавшиеся по ней , Пробудят в струнах звуки рая . - деп келсе , ал Абай аудармасында : Көңілім меніц қараңғы . Бол , бол , ақын ! Алтынды домбыраңмен келші жақын . Ішек бойлай он саусақ жорғаласа , Бейістің үні шығар қоңыр салқын . - деп келеді . Бұндағы ақынның " арфаны " " домбыра " ретінде беруі тегін емес . Себебі ақынның басты міндеті , мақсаты - оқырманының жүрегіне жол табу , өлеңнің қазақ қауымына түсінікті болуы . Ал адам түсініксізден гөрі , өзіне жақын , мәнмағынасы түсінікті дүниені құштарлана оқитыны белгілі . И . Крыловтың " Стрекоза и муравей " мысалын да Абай " Шегіртке мен құмырсқа " деп аударған . М . Жұмабаев та М . Ю . Лермонтов шығармаларын аударуға қалам сілтейді . Ақын аударған бір өлеңі - " Тұтқын " (" Узник "). Орыс тіліндегі түпнұсқасы : Отворите мне темницу , Дайте мне сиянье дня , Черноглазую девицу , Черногривого коня .( 6 ; 65 ) Мағжан аудармасында бұл өлең жолдары былай беріледі : Абақтыдан құтқарып , Сәулесін күннің көрсетші . Қаракөз жанға көз салып Қара жол жүйрік ат берші .( 5 ; 177 ) Мағжан өлеңді бұлжытпай аударады , бірақ бір сөзді қолданбайды - " терем ".
Терем - в Древней Руси : жилое помещение в верхней части дома или дом в виде башни .( 5 ; 564 ) Орыс тіліндегі шығарманың түпнұсқасында : Но окно тюрьмы высоко , Дверь тяжелая с замком . Черноокая далеко , В пышном тереме своем .( 6 ; 65 ) Қазақ тіліндегі аудармада : Есік берік , әйнек те , Дариға , бірақ тым биік . Қаракөзді аулақта Жатқан шығар жат сүйіп .( 5 ; 178 ) Біздің ойымызша , Мағжан " терем " сөзін аударған емес , өйткені қазақ халқына , оның оқырмандарына бұл сөз түсініксіз болушы еді . Ал оқырман оқығанын ұқпаса , оған бұл шығарма қызықты болмайды .
Осы шумақтағы " Дариға , бірақ тым биік " жолдарында қазақи түсінік пен ұғымға ғана тән " дариға " сөзі қолданылған . Осы сөз қолданысындағы " дариға " сөзін " Дариға , дәурен ", " Дариға , сол қыз ", " Дариға-ай , домбыраңды берші маған " сынды жолдарда да кездестіреміз . Бірақ әрбір қолданыста сөздің мағыналық реңктері әр түрлі екендігін байқамасқа болмайды . Мысалы , Т . Шапай жазған " Дариға , дәурен " әнінде :
Ýäåáèåòòàíó
Ой , дариға , дәурен ! Әгигай-гиккай , гиккай-ай . Айналып алты қаздай қона алмаған , Дариға-ай , шіркін дәурен ! [ 7,258 ] - деген жолдарда " дариға " сөзі - " жалған " деген мағынаға жуық қолданылады . Қасым Аманжоловтың " Дариға , сол қыз " өлеңінде де
" дариға " сөзі өзіндік бір сипатта қолданысқа ие : Жеңдік қой жауды , арман не , құрбым , Күркіреп күндей өтті ғой соғыс . Келемін қайтып , өлеңімді айтып , Қайда екен , қайда , дариға , сол қыз ?! [ 8,200 ] Бұл өлең жолдарындағы " дариға " сөзі " шіркін " деген таңданыс мағынасын беретін сияқты .
Ал Мағжан Жұмабаев қолданысындағы " Дариға , бірақ тым биік " жолдарында ақынның өкініші , " әттеген-айы " білінетіндей .
Мағжан Жұмабаев 1924 жылы Горькийдің " Сұңқар жыры " деген шығармасын аударуға қалам тербеді . Б ұ л шығарманы аудару барысында тек өзіне ұнаған , танымына жақын үзіндіні аударады . Мағжанның бастапқы - мақсаты шығарманың мағынасын оқырманға жеткізу . Сондықтан ол тек жылан мен сұңқардың кездесуін , және сұңқардың ерлік өлімі туралы жазады .
Мағжан ішкі сезімін , кейіпкерге деген өзінің көзқарасын білдіреді .
Мысалы , шығарманың түпнұсқасында : " Волна потока его схватила и кровь , омывший , одела в пену , умчала в море " ( 10 ; 205 ) деп берілген жолдар Мағжанның аудармасында " Домалап келе жатқан сұңқарды бұлақтың толқыны қағып алып , қанын жуып , көбікке бөлеп , теңізге зырқыратып ала жөнеледі " ( 9 ; 52 ) деп аударылған .
Бұл сөйлемде М . Жұмабаев " поток " - " бұлақ ", " одела " - " бөледі " деп аударған , ал дәлме-дәл аударсақ " поток " - " ағын ", " одела " - " орады " болмақ . Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде бұлақ сөзіне мынандай анықтама беріледі : " Бұлақ - басты бастаулардан , қайнарлардан басталып , сай-жыралармен ағатын кішігірім су ". Бұлақ қазақ халқында тазалық сипатын білдіреді . Ағын қатты ағады , жолындағы бар нәрсені қиратып , өзімен бірге әкетеді . Ал бұлақ - тас жарып шыққан таза , мөлдір су . " Бөледі " дегенде баланы бесікке бөлегенін көз алдымызға елестетеміз . Бесікке баланы бөлеп салғанда , бала ананың махаббатын , жылылығын сезеді . Бөледі дегенде аялады , жылытты деп түсінеміз . Бұл сөздерді қолдану арқылы ол сұңқарға құрметін білдіреді . Сұңқардың жасаған ісін қолдайды , мақтан тұтады . Құстың ерлігін жақтап , аялап көбікке бөлейді . Мағжан кейбір сөздерді аудармайды , оның орнына қазақ халқына жақын сөздер қолданады . Мысалы , шығарманың түпнұсқасында : " В их львином реве гремела песня о гордой птице , дрожали скалы от их ударов , дрожало небо от грозной песни " ( 10 ; 206 ) деп берілген жолдар Мағжан аудармасында : " Толқындардың жолбарыстай күңіренуінде Ер сұңқарды жоқтаған жырау бардай " ( 9 ; 54 ) деп беріледі . Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде " жырау " сөзіне төмендегідей анықтама береді : " Жырау - халық поэзиясын дамытушы ; ел тарихын толғаулар арқылы ұрпақтан-ұрпаққа жырлап жеткізуші ақын ". Мұнда ақын " жырау " сөзін басқа мағынада қолданады . Шығармада Мағжан " жырау " сөзін жоқтау , зарлау мағынада қолданған . " Ж о қ т а ғ а н жырау " деп аударғаны . Халық шығарманың мәнің , ең басты мақсатын түсінсін дегені . Әрбір сөздің мағынасын ұқсаң ғана сен әңгімені түсінесің . Ал ақын тек халыққа ғана арнап шығарма жазады . Халық ақынның шығармасын оқымаса , ақын болудың мәні жоқ . Сондықтан ақынның ең басты мақсаты - оның шығармаларын халық оқып , түсіну керек . Шығармалары халыққа қызықты , түсінікті болу керек . Мағжанның аудармаларының ішіндегі ең қызықты , әрбір адамның жүрегіне жақын шығармасы - " Темірді
42