Ýäåáèåòòàíó ¹ 3 ( 3 ) 2015
МҰҚЫШЕВА ГҮЛНӘР МҰХТАРҚЫЗЫ
" Экономикалық лицей " КММ қазақ тілі және әдебиеті мұғалімі , Семей қ .
Мағжан Жұмабаев - ХХ ғасырдың басында дамыған қазақ прозасының қалыптасуына әсер етіп , оның дамуына өзіндік үлес қосқан өз заманының кемеңгер тұлғасы . Бұл ретте ақын аудармаларының алар орны ерекше , себебі Мағжан орыс әдебиетінің озық үлгілеріне қазақ тілінде тіл бітіру арқылы қазақтың әдебиет қазынасына жаңа сом туындыларды әкелді . ХХ ғасырдың басында қалыптасып , тамыр жая бастаған қазақ прозасының бой түзеуіне өз еңбегін сіңірді .
Мағжан Жұмабаев аудармалары ақынның өзіне ғана тән сипатқа ие , себебі кез келген аудармада аудармашының дүниетанымы мен бітім-болмысы көрініс береді . Сәтті аударма халықтың төл туындысына , сол халық әдебиетінің бел баласына айналады . Мысалы , Абай Құнанбайұлы аударған әр кейіпкер қазақтың көңіліне жақын , жүрегіне жылы бейнеге айналғаны сөзсіз . Мағжан аудармалары да сондай . Мағжанды оқығанда да халықтың төл туындысын оқығандай боласың . Мағжан Жұмабаев аударған әр тақырып халыққа жақын , жүрегі мен жанын тербетер әсерлі . Мүмкін бұл ақынның өзіндік шеберлігінің арқасы , халыққа жақын , таныс болар тақырыпты таңдап алғандығынан болар . Көркем шығармаларды аударғанда , бірінші кезекте , түпнұсқаның көркемдік-эстетикалық әсерін беру міндеті тұрады . Қалай болғанда да аудармаға қойылатын ең басты талап - аударылатын мәтіннің өзіне тән ерекшеліктерін ( стильдік , көркемдік , т . б .) толық сақтай отырып , түпнұсқаның мазмұны мен мәнін өзгертпей жеткізу [ 1,543 ].
Сонымен қатар , аударманың сәтті болуы үшін қойылар бірқатар шарттар да бар : 1 . аударманы оқырман төл туындыдай қабылдауы тиіс , 2 . түпнұсқа мен аударма тепе-тең келуі керек , 3 . автордың айтайын деген ойындағысын жете ұғу қажет . Біріндегі асыл мұраны екіншісінің төл қазынасына айналдыру - үлкен еңбек . Яғни , аудармашы - достық дәнекері [ 2 ; 43 ]. Ең алдымен , аудармашы аударатын тілді жетік білуі керек . Ол үшін тілдің сөздерінің қалай аударылатынын білу жеткіліксіз , шешендердің , ақын-жазушылардың еңбектерін оқып , түсіне білу қажет . Жан-жақты терең оқып зерттемегендер сөздің нақты мағынасын түсінгенімен , терең де астарлы мәніне жете бермейді .
Автор мақалада Мағжан Жұмабаев аудармаларындағы ұлттық дүниетаным мен көзқарасты , қазақ ұғымы мен түсінігіне ғана тән , жақын сөз қолданыстарын зерттейді . Аударма мәтінін шығарманың түпнұсқасымен салыстыра отырып , Мағжан аудармаларының көркемдік құндылығы мен автордың аккозионал сөз тіркестерін , айқындауға талпынған .
Автор в статье рассматривает слова и словосочетания , употребляемые в переводах Магжана Жумабаева , которые поддчеркивают отличительные черты , национальный калорит казахского народа . Сравнивая текст перевода М . Жумабаева с оригиналом старается определить стилистические и художественные особенности произведения , способы передачи мировозрения народа .
The author reports that the words and phrases that used in translation of Magzhan Zhumabaev which highlights the distinctive features , national calories Kazakh people . By comparing the translation with the original M . Zhumabayev author tries to define stylistic and artistic features of the work , methods of transmission worldview of the people .
МАҒЖАН ЖҰМАБАЕВ АУДАРМАЛАРЫНДАҒЫ ҰЛТТЫҚ ДҮНИЕТАНЫМ КӨРІНІСІ
Мағжан Жұмабаев өз аудармаларында өз терең білімін , қазақ , орыс тілдерін жетік біліп , өз заманындағы ұлт болашағы мен бостандығын ұстанған тұлға екендігін дәлелдейді . Ақын таңдаған тақырып та , ақын жазған тіл де халыққа жақын , ыстық .
Мағжан - өз шығармашылығында төлтума әдебиеттің , фольклор мен шығыстың классикалық поэзиясының дәстүрлерін терең меңгерген ақын .
Ол Гете , Рейне , Әбу Фирас , А . В . Кольцов , М . Ю . Лермонтов , А . А . Фет , И . И . Дмитриев , А . А . Блок өлеңдерін , А . М . Горький , В . В . Иванов , Д . Н . Мамин- Сибиряк әңгімелерін қазақ тіліне аударды [ 3 ; 28 ].
Мағжан - шебер аудармашы . Ақын аудармаларындағы ұлттық дүниетанымды саралап көрейік . Мысалы , Мағжан А . В . Кольцовтың " Песня старика " деген өлеңін аударып , ол өлеңді " Шалдың үміті " деп атайды .
Мағжан өлеңді сөзбе-сөз аудармаған , А . В . Кольцов шалдың нақты тілегін суреттеп білдірсе , Мағжан шартты райды қолданып , шалдың үмітін ғана оқырмандарға жеткізеді .
" Шалдың үміті " өлеңінің орыс тіліндегі түпнұсқасында : Приберусь и явлюсь Преждним молодцем И приглянусь опять Красным девицам ! ( 4 ; 36 ) Мағжан аудармасында : Солқылдап жігіт болып кейін қайтсам , Жаңғыртып ен даланы өлең айтсам ! Қартайғанда , " кет !" деген бұраң белмен Бұрынғыдай айқасып бірге жатсам ! ( 5 ; 177 ) Осы өлең жолдарында орыс тіліндегі нұсқасында жоқ " Жаңғыртып ен даланы өлең айтсам " деген жолдар кездеседі . Бұл жолдар арқылы ақын қазақ халқының дүниетанымына жақын , өзіндік сипатты береді : қазақ халқында ән ұғымы қашанда ойын-сауықпен , тойдуманмен байланысты . Той-думанды , әсіресе , жастар сүйетіні мәлім . Бұл жолдардағы " өлең айтсам " тіркесі - " ән десе , ішкен асын жерге қояр " қазақтың ерекше қасиеті . Ен даланы жаңғыртатындай қандай қуатты дауыс керек десеңізші ! Бойында күш-қайраты тасыған , тепсе темір үзер , от болып лаулап тұрған жігіт бейнесі көз алдымызға келеді .
Біздің ойымызша , Мағжан бұл аударманың бастапқы мағынасын жеткізіп , қазақ халқына түсінікті болсын деп
41