EURASIAN EDUCATION №3 2015 | Page 23

Þðèñïðóäåíöèÿ
Өйткені мұның қай-қайсысы болсын кезінде , өз дәрежесіне қарай , қазақ халқының этникалық болмысымен санасу арқылы , шаруашылық-мәдени типін ескеру арқылы және елдің географиялық орыаласу ерекшелігіне орай жасалған мемлекеттің саяси-құқықтық заңы ғой .
Демек , бұл заңдарды жетік білмейінше , көшпенділердің демократиялық үрдісінен жинақталған тәжірибеге арқа тіремейінше , бүгінгі тәуелсіз елдің , тәуелсіз заңын жасау мүмкін емес . Осы заңдарды қоғамдық өмірге енгізу , пайдалану арқылы мұрагерлік мәселесін шешуде билердің билігін де құқықтық қайнар көзі ретінде қолданамыз . Дәстүрлік құқықтарды билер өз тәжірибесі арқылы үнемі толықтырып , өзгертіп отырған . Азаматтық Кодексте мұраны алуға арнайы 60-шы тарауды түгелдей бөлген , яғни , мұрагер мұрадан бас тартпаса , мұрагерлік құқықтан айырылмаса , өсиеттің өкімі жарамсыз деп танылу салдарынан мұрагерлік құқығын жоғалтпаса мұра ашылған уақыттан бастап өзіне тиесілі мұраға немесе оның бір бөлігіне ( үлесіне ) құқық алады . Мұрагерлік ашылған жер бойынша , алты ай өткен соң нотариус куәлік беруге тиіс . Мұрагер осы алты ай ішінде мұрадан бас тартуға құқылы , ол үшін мұраның ашылатын жерінде нотариусқа арыз беруге тиіс , мұрадан өкіл арқылы да бас тартуға болады , бірақ оның күшін кейін қайтарып алуға болмайды . Мұрагер өзіне тиесілі мұрадағы үлесті басқа адамның пайдасына беруге құқылы , ол адам өсиет қалдырушы мұрадан тиісті емес және мұраның бір бөлігінен немесе шарт қойып бас тартуға жол берілмейді . " Мұраны бөлу мұрагерлердің келісімі бойынша оларға тиесілі үлестерге сәйкес , ал келісімге қол жетпеген кезде сот тәртібімен жүргізіледі ".
Сонымен қатар мұраны бөлісу кезінде болмаған , тұратын жері анықталмаған , анықталса да мұра бөлісуде болмаған , мұрадан бас тартпаған мұрагерлердің үлесін үш ай күтіп "... болмаған мұрагерге тиесілі үлесті бөлек шығарып , өзара келісім бойынша бөлісті жүргізуге құқылы ". " Іште қалған , бірақ әлі тумаған мұрагер болған кезде мұраны бөлу тек мұндай мұрагер туғаннан кейін ғана жүргізілуі мүмкін . Егер іште қалған мұрагер тірі туса , қалған мұрагерлер оған тиесілі мұралык үлесті бөліп шығару арқылы ғана мұра бөлуді жүргізуге құқылы . Жаңа туған баланың мүдделерін қорғау үшін бөліске қатысуға қорғаншылық және қамқоршылық органның өкілі шақырылуы мүмкін ", - деп көрсетілген .
" Мұра ашылғанға дейін бір жыл ішінде мұра қалдырушымен бірге тұрған мұрагерлер тұрғын үйді , сондай-ақ үй жабдықтары мен үй-іші тұрмысы заттарын мұраға алуға басым құқыққа ие болады ", - деп көрсетсе , осы баптың 2-тармағында " Мұра қалдырушымен бірге мүлікке ортақ меншік құқығы бар мұрагерлер ортақ меншікте болған мүлікті мүраға алуға басым құқыққа ие болады ", - деп толықтыра түседі . Соңғы уақытта осы төтеннен келіп қандай жолмен болса да бірге тұруға құмар , орынсыз " жанашырлар " саны күн санап көбеюде . Мұның кесірі мұраны бөлген кезде қалайша байқалатындығын көріп отырмыз . Оның басым құқықпен сіңген еңбегін толық айқындап алу қажет . Қазақстан Республикасының Кодексінде мұралық үлестердің үстелуі де көзделген . Мұраның есебінен төлеуге жататын шығындар : мұра қалдырушының емделуіне , жерлеуге , мұраны қорғауға , өсиетті орындауға , мұраны , өсиетті орындаушыға төленетін шығындар мүра бөлінгенге дейін , мұра есебінен қанағаттандырылуға тиіс . Ал егер мұра қалдырушының өтелмеген кредиті болса , онда кредит берушілер мұрагерлерінен мұрагерге ауысқан мүлік құнының шегінде ортақ борышқор ретінде жауап беретін мұрагерге қоюға құқылы .
Қазір жеке шаруашылықтың түрі көбейді , соның бірі шаруа кожалығында оның мүшесі қайтыс болған жағдайда , оның үлесі мөлшерлес ақшалай өтемақы
¹ 3 ( 3 ) 2015
алуға құқы бар . Әрине , бүл өте сирек кездесетін жағдай , дегенмен иесіз қалған мұра болып , егер өсиет бойынша да , заң бойынша да мұрагерлері болмаса , мұрадан бас тартылса , иесіз қалған мүра есебінде жергілікті коммуналдық меншікке ауысады . Иесіз қалған мүлікті есепке алу , сақтау , бағалау , сату жұмыстарын ұйымдастыруды коммуналдық меншікті басқаруға уәкілетті орган жүзеге асырады , ал оны сату тәртібІн Қазақстан Республикасы Үкіметі белгілейді , яғни , мүлік мемлекеттің меншігіне өтеді . Мұндай жағдай Кеңес өкіметі орнағаннан кейін жиі қолданылып , 1945 жылғы 14 наурыздағы " Заң бойынша және өсиет бойынша мұрагерлік туралы " Жарлық шыққанға дейін жиі қолданылған болатын . Қазіргі мемлекет аралық байланыстың Қазақстан Республикасының азаматтары шет елдерде қайтыс болған жағдайлар мен сол елде жүріп-ақ өсиет етуіне байланысты шешіледі , яғни : " Мұрагерлік бойынша қатынастар , егер мұра қалдырушы өсиетінде өзі азаматы болып табылатын елдің құқығын таңдамаған болса , осы Кодекстің 1112 және 1123- баптарында өзгеше көзделмегендіктен , мұра қалдырушының соңғы тұрақты тұрғылықты жері болған елдің құқығы бойынша анықталады " немесе " Адамның өсиет жасауға және оның күшін жоюға қаблеттілігі , сондай-ақ өсиеттің жэне оның күшін жою актісінің нысаны , егер мұра қалдырушы өсиетінде өзі азаматы болып табылатын елдің құқығын таңдамаса , мұра қалдырушының акт жасаған кезде түрақты тұрғылықты жері болған елдің құқығы өсиет немесе оның күшін жою , егер соңғысы акт жасалған жердің талаптарын немесе Қазақстан Республикасы құқығының талаптарын қанағаттандырса нысанды сақтамауы салдарынан жарамсыз деп таныла алмайды " яғни Қазақстан Республикасы шетелде жүрген өз азаматының мұрагерлік құқын егер Қазақстан Республикасының зандарына кайшы келмесе мойындайды , таниды және қорғайды .
Қазіргі міндет Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің мұрагерлік құқыққа арналған бөлімін жетілдіре отырып , ұлттық санаға өзгеріс енгізуге күш салуға бағытталуға тиіс . Егер сана түзеліп , сынақты шақта қоғамдық мүддемен қатар жеке мүдде , адам құқы тиісті дәрежеде қорғалса , онда көп ұзамай уақыт талабы да ұлт , адам мүддесінін талабына қарай бейімделе бастайды , заң да өзгеріп , жаңаша қызмет атқарады . Адамзат пайда болғаннан бергі уақытта мұрагерлікке байланысты қабылданған заңдардағы мұраны бөлудегі ізгілік , әділдік , қайырымдылық , көрегендік , адамгершілік , имандылық қасиеттерді бүгінгі күнгі мұрагерлікке байланысты Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің мұрагерлік бөліміне толықтырулар енгізілсе деп ойлаймыз . Онда ұлттық ерекшелігіміз , мейірімділік , барды беліп қолдану , дүние - мүлік үшін ағайын , бауыр , туыспен араздаспау жағы ескерілсе екен . Осылардың барлығы ескеріліп жасалған заң базасының тұрақты , әрі мықты болуы азаматтардың ез ертеңіне сенімін арттыра түспек .
Мұраны алу туралы ереже Азаматтық кодексте тұңғыш рет айтылып тұр . Кодекстің 1072 бабына сәйкес , егер мұрагер кейін мұрадан бас тартпаса мұрагерлік құқығынан айырылмаса және оны мұрагер етіп тағайындау туралы өсиеттік өкімді жарамсыз деп танудың салдарынан мұрагерлік құқығын жоғалтпаса , ол мұра ашылған уақыттан бастап өзіне тиесілі мұраға немесе оның бір бөлігіне ( үлесіне ) құқық алады делінген , бұдан байқауымызша 1963 ж Қаз КСР-нің Азаматтық кодексімен салыстырғанда мұрагер іс жүзінде мұра мүлкін иелене бастаса немесе өлген адам тұрған жердегі нотариалдық кеңсеге мұраны алғандығы жайлы арыз берген болса , мұра қабылданады деп есептелген . Кәзіргі уақытта арыз берудің қажеті жоқ . Мұра ашылған жер бойынша нотариус мұрагердің өтінішімен оған мұрагерлікке құқық туралы куәлік беруге міндетті
21