Ïåäàãîãèêà
¹ 2 ( 10 ) 2016
В статье рассмотрено про воспитание подрастающего поколения в наши дни . Автор указывает на народную педагогику , как на основную составляющую воспитания . Целевая аудитория этой статьи возрастными категориями не ограничена .
Мақала қазіргі таңдағы өскелең ұрпақтың тәрбиесі жайында . Автор тәрбиенің негізі ретінде халықтық педагогиканы қарастырады . Мақала жастық шектеусіз барлық оқырмандарға арналады .
КАМАЖАНОВА НАЗЕРКЕ МАРАТОВНА
" М . Хасенов атындағы
Бестерек орта мектеп -бақша және мектеп жанындағы интернат " КММ бақша тәрбиешісі
КОППАЕВА НАЗЫМ КАЛИБЕКОВНА
" М . Хасенов атындағы Бестерек орта мектеп - бақша және мектеп жанындағы интернат " КММ биология пәні мұғалімі
Considered in the article about the education of the young generation today . the author points to the folk pedagogy as a major component of education . The target audience of this article is not limited to age categories .
ХАЛЫҚТЫҚ ПЕДАГОГИКА - ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫНЫҢ АЖЫРАМАС БӨЛІГІ
Қаншама заман өтсе де , маңызын жоймаған халықтық педагогиканы тәлім-тәрбенің түп қазынасына айналдыру - ата-ананың да , мектеп ұйымының да , ұстаздардың да басты борышы .
Халықтық педагогика - дәуірдің небір қатал сынынан өтіп , жаңарып , жаңғырып , шым болаттай тіршілік тынысы және салт-дәстүрлері мен біте қайнасып , бірге жасасып келе жатқан қазына .
Қазақстан Республикасының Президенті Н . Ә . Назарбаев " Ғасырлар тоғысы " атты еңбегінде , " Тәрбиенің түпкі мақсаты - қоғамның нарықтық қарымқатынасқа көшуі кезінде саяси-экономикалық және рухани дағдарыстарда жеңіп шыға алатын , ізгіленген ғасырды құрушы , іскер , өмірге икемделген , жан-жақты , мәдениетті жеке тұлғаны тәрбиелеп қалыптастыру ", - деген тұжырымдама жасаған . Осы орайда халықтың мәдениетін , әдебиетін , тілін , салт-дәстүрін , тарихын , өнер сүю арқылы нағыз мәдениетті адамды қалыптастыру - бүгінгі жаңа қоғам , тәуелсіз мемлекеттің алдында тұрған үлкен мақсат . Қазіргі қоғам барған сайын күрделене түсуде . Жаңа XXI ғасырға сай өзгеше қабілет қасиетке ие ұрпақ қалыптасып келеді . Ал мұның бәрі тікелей ғылым , білім саласына байланысты . Сондықтан да білім беруді жетілдіру жөнінде маңызды реформалар , жаңа технологиялар мен ғажап идеялар пайда болуда . Ұзақ жылдар бойы жас ұрпаққа тәлім-тәрбие беруде өз халқымыздың педагогикалық аса бай мұраларын ұрпаққа беруді аңсаған едік . Жас жеткіншектерді халқымыздың тарихын , мәдениетін , салт-дәстүрін , ұлттық тәрбие ерекшеліктерін терең білуге , құрметтеуге үйретуге міндеттіміз . Халқымыздың атадан балаға қалдырған халықтық педагогикасында , ғасырлар бойы жинақталған бай тәжірибесінде бала , ұрпақ , жастар арасындағы тәрбие мақсаттары жатыр . Мыңжылдық тарихы бар қазақ халқы өз ұрпағын өмірде , отбасында , тұрмыс-тіршілікте батырлық пен батылдыққа , әділдік пен адамдыққа , махаббат пен ізгілікке , инабаттылық пен имандылыққа үздіксіз тәрбиелеп отырған . Бұрын атаәже тәрбиесіне көп көңіл бөлініп , баланы отбасы ғана емес , бүкіл ауыл болып тәрбиелеген [ 3 ].
" Қызың өссе , қызы жақсымен , ұлың өссе , ұлы жақсымен ауылдас бол ", " Қызға қырық үйден тыю , бір үйден жыю " деген нақыл сөздер осының айғағы . " Қызыңды бөтен үйге қондырма , ұлыңды бөтен үйден тойдырма " деп , ортақ талап қойған . Мұнда ұлдың да , қыздың да ретсіз жүруінің , мезгілсіз қыдыруының жағымсыз екендігін ұқтырып отырған . " Үлкеннің алдын
кеспе , бос шелекпен өтпе " деп баланы үлкендерді сыйлауға , жол беруге тәрбиелеген . Еңбекке , төзімділікке , ептілікке , шеберлікке , шыншылдыққа , ар-ұят , әдеп , үлкенді сыйлау секілді қасиеттерді үй ішілік карымқатынастарда , тұрмыста ұрпақ зердесіне сіңіре білген бабаларымыз . " Сіз - деген сыпайылық , біз - деген көмек ", " сыйға - сый , сыраға - бал ", " Жаным десе жан семірер " деген мақал-мәтелдер арқылы игілікті істерге бастаған . Халық педагогикасының имандылыққа , адалдыққа , шыншылдыққа тәрбиелейтінін өмірдің өзі көрсетіп отыр . Сондықтан балаларды кіндік қан тамған жерінің қасиетті тарихы мен мәдениеті және тілін , салт-дәстүрі , әдетғұрып ерекшеліктерімен таныстыра отырып , рухани жоғары деңгейде тәрбиелеу ұлы мақсаттардың бірі болмақ . Бұл үшін оқу-тәрбие сағаттарының маңызы ерекше . Қай заманда болсын есті де еңбексүйгіш , қайырымды ұрпақ тәрбиелеу парыз саналған . Әр халық өзінің тарихын жалғасыратын жас ұрпағын адалдыққа , әділдікке үндеп отырған . Бұл ретте ғасырлар бойы сұрыпталып , әр түрлі сыннан өткен салт-дәстүрлерімізді педагогикалық әдіс-тәсіл ретінде пайдаланамыз [ 2 ]. Халықтың жиі қолданатын тәрбие құралдары мақалмәтелдер , тыйым сөздерді тіл байлығын молайту , байланыстыра сөйлеуге дағдыландыру мақсатында қолданамыз . Мысалы , Наурыз айы , түске дейін мүйіз , түстен кейін киіз . Сәуір болса , күн күркірер , күн күркіресе көк дүркірер . Сәуір болмай , жауын болмас , жауын болмай , тәуір болмас . Міне халық даналығынан туған осындай мақал-мәтелдер бала танымына , қоршаған ортаны уақыт арқылы сезінуіне игі ықпал жасайды деп есептеймін .
" Ұлыңа бес жасқа дейін патшаңдай қара , он бес жасқа дейін қосшыңдай сана , он бестен асқан соң , досыңдай бағала ", - деген халық мәтелі баланы беске дейін еркін тәрбиелеудің , он беске дейін көмекшің деп қарауы , он бестен асқан соң , ақылшың деп санауды меңзейді .
" Ұлы ұяты әкеге , қыз ұяты шешеге " - деу арқылы халқымыз ата-ананың , үлкендердің жас ұрпақ тәрбиелеудегі орнын көрсеткен . Қазақ халқы ұстаған қағидасын , түйген философиялық ойын жан-жақты қарастырып бір ауыз сөзге сыйғызып бере білген .
" Адамға көбінесе үш алуан адамнан мінез жұғады . Біріншісі ата-анадан , ұстазынан , құрбы-құрдасынан " - деп ойшыл Абай атамызда өте дұрыс айтқан . Осы пікірді халық педагогикасында : " Ұстазына қарай шәкірті ", " Ұстазы жақсының ұстамы жақсы ", " Аға-жаға , ұстазпана ", - деген мақал-мәтелдер арқылы құптайды . Бірақ құрғақ өсиет , құнсыз уағыз арқылы емес , жеке бастың
65