Linguistics
keledi , küyew qızğa keledi ( deve tuza , damat kıza gelir ), Tüyenin ülkeni köpirde tayaq jeydi ( devenin buyuğü kôprüde dayak yer ) vb . İncelenen atasözlerinde küçükbaş hayvanların ( koyun , keçi , kuzu , toklu , koç ...) Türk kültüründe önemli bir yere sahip olduğu gösterilmektedir . Türkiye Türkçesinde küçükbaş hayvanlarla ilgili 119 tane (% 10,83 ) atasözü bulunmaktadır : Ak koyunu gören içi dolu yağ sanır , Ağılda oğlak doğsa ovada otu biter , Keçinin uyuzu , çeşmenin gözünden su içer vb .
Kazak atasözlerinde toplam 889 atasözün 96 ’ sı (% 10,77 ) küçükbaş hayvanlarla ilgilidir : Qoyşı köp bolsa , qoy aram öledi ( çobanın çok olduğu yerde koyun murdar ölür ), Tawteke tawğa şıqpasa , tuyağı qışıydı ( dağ keçisi dağa çıkmazsa tırnağı kaşınır ), Eki qoşqardın bası bir qazanğa sıymas ( iki koçun başı bir kazana sığmaz ) vb .
Türk kültüründe evcilleştirilmiş hayvanlarla birlikte , yırtıcı ve yabani hayvanların da önemi vardır . Türkiye Türkçesinde bununla ilgili 305 tane (% 27,75 ) atasözü bulunmaktadır : Aç aslandan tok domuz yeğdir , Aç kurt aslana saldırır , Yürük tazıyı tilki sevmez vb . Kazak Türkçesinde ise bu oran % 10,1 ' i ( 226 kez ) göstermektedir : Aristan aş boladı , donız toq boladı ( arslan aç olur , domuz tok olur ), Ayuwdan qorıqqan ormanğa barmas ( ayıdan korkan ormana gitmez ), Bir barıstın öligi , jüz tülkini toydırar ( Bir parsın ôlusü yüz tilkiyi doyurur ) vb .
Hayvan adları içinde yer alan kuşlar da Türkçe atasözlerinde 183 kez (% 16,64 ) görülmektedir : Karga kekliği taklit edeyim derken kendi yürüyüşünü şaşırmış , Kartala bir ok değmiş , yine kendi yeleğinden , Alacağına şahin , vereceğine karga ( kuzgun ) vb . Kazak Türkçesinde ise 226 tane (% 25,44 ) kuşlarla ilgili atasözü bulunmaktadır : Qıran bürkittin balapanı biyikke qaray uşa ( iyi kartalın yavrusu , yükseğe doğru uçar ), Qustın quwı sawısqan ( kuşun kurnazı saksağan ), Kökek öz atın özi şaqıradı ( guguk kuşu kendi adını kendi söyler ) vb .
Yılan , sinek , balık ... gibi hayvanlar kültür içindeki önemlerine göre atasözlerinde de yer almışlardır . Bunlarla ilgili Türkiye Türkçesinde 169 tane (% 15,4 ) atasözü bulunmuştur : Denize düşen yılana sarılır , Balık baştan avlanır , Araba ile tavşan avlanmaz vb .
Kazak Türkçesinde bu oran % 3,49 ’ u ( 31 kez ) göstermektedir : Jılan irendep jüredi , süyrendep kiredi ( yılan büklüm büklüm yürür , surüne sürüne gider ), Borsıq urğan sayınsemiredi ( porsuğu dôvdukçe şişmanlar ), Şegirtkeden qorıqqan egin ekpes : ( çekirgeden korkan ekin ekmez ) vb . Kazak Türkçesinde Atasözler Türkiye Türkçesinde Atasözler 1 . Şekil . Hayvan adları içeren Türkiye Türkçesi ve Kazak Türkçesindeki atasözlerin karşılaştırılması Eş değerlik Kavramı / Atasözlerinde Eş değerlik Karşılaştırmalı çalışmalar açısından bakıldığında , araştırmaların birçogu farklı dillerin / lehçelerin atasözlerinde ortaya çıkan eş değerlik kavramı ile ilgilidir . Önce eş değer / eş değerlik nedir , ona bir değinelim .
'' Eş değer '' sözcüğü ' Türkçe Sözlük ' te '' Değer yönünden birbirine eşit olan ( şey ), muadil .''; eş değerlik ise '' Eş değer olma durumu , muadalet .'' olarak tanimlanmaktadır [ 3 , 733 ]. Özlem Berk bu kavramı iki tanımla açıklar : İlki , '' kaynak ve hedef dil metinlerinin ya da daha küçük dilsel birimlerin arasındaki ilişkinin doğasını ve boyutunu betimlemek için kullanılan terim oldumasıdır ''. İkincisi ise ''... Kuramcılara göre eş değerlik tamamen farklı kelimelerle özgündeki aynı durumu tekrarlayan bir işlemdir ; mesela kaynak ve hedef dil öğelerinin tamamen farklı olduğu deyim ve atasözleri gibi ifadelerin çevirilerinde kullanılır '' [ 4 , 121-122 ]. Başka bir deyişle , eş değerlik atasözleri ve deyimlerde daha çok kullanılmaktadır . Biri Oğuz grubuna ait , diğeri ise Kıpçak grubunda yer alan iki lehçenin atasözlerinde üç farklı eşdeğerlik grubu ortaya çıkmaktadır : tam eşdeğerlik , kısmi eşdeğerlik ve sıfır eşdeğerlik . Tam eş değerlik , kaynak dilde geçen atasözlerin , hedef dilde de aynı anlamda , aynı şekilde bulunmasıdır . Bu gruba
¹ 2 ( 10 ) 2016
giren atasözleri çevirilerde pek sorun yaratmıyor , çünkü her iki lehçede hem yapısal açıdan hem de anlamsal açıdan birbirine benzemektedirler . Söz gelişi , Türkiye Türkçesinde kullanılan ‘ Karga karganın gözünü oymaz ’ atasözü ' Haksız veya kötü yoldan kazanç sağlayanlar , birbirlerinin işlerine engel olmaz ' anlamını taşımaktadır . Bu atasöze karşılık Kazak Türkçesinde de tam eş değerlilik gösteren ‘ Karga karğanıñ közin oymas ’ atasözü bulunmaktadır . Çalışmada araştırılan atasözlerin bu gruba 2992 tane (% 22 ) girmektedir .
TT : Bir yıla tavşan derisi de dayanır – KT : Bir jılğa koyan terisi de şıdaydı .
TT : Çoban çok olanda koyun murdar ölür – KT : Koyşı köp bolsa , koy aram öler .
TT : İnsanın alacası içinde , hayvanın alacası dışında – KT : Adam alası işinde , mal alası sırtında . Kısmi eş değerlik , kaynak dilde geçen atasözlerinde bulunan sözcüklerin en az biri , hedef dildeki atasözlerinde de bulunması ve örtüşmesidir . Söz gelişi , ‘ Kurt komşusunu yemez ’ atasözün Türkiye Türkçesindeki anlamı ‘ ne kadar kötü niyetli ve saldırgan olursa olsun , ama yakınlarına dokunamaz , onlara zarar veremez kimse ’. Kazak Türkçesinde benzer anlamlı ‘ Qasqır da joldasına kastıq qılmas ’ adlı atasözü bulunmaktadır . Burada Türkiye Türkçesindeki '' kurt '' sözcüğü Kazak Türkçesinde '' qasqır '' olarak çevirilmektedir . Ancak bu atasözünde bulunan '' joldas '' sözcüğü '' komşu '' değil , '' dost '' anlamını ifade etmektedir . Bu gruba ikinci bir örnek '' Kuzguna yavrusu güzel görünür '' '' herkesin kendine ait olan şey çirkin de olsa gözüne güzel görünür " anlamında kullanılan atasözün Kazak Türkçesinde '' Ärkimdiki özine , ay köriner közine '' olarak bir karşılığı bulunmaktadır . Ancak bu atasözlerin anlamları aynı , fakat yapısal ve sözcüksel açıdan farklıdır . Aynı anlama gelen , fakat yapıları biraz değişik ve sözcükleri farklı , kısmi eş değerlik gösteren 5848 tane (% 43 ) atasözü bulunmuştur .
TT : Atlı yayayla yoldaş olmaz – KT : Attı akısın jayauğa jibermeydi .
TT : Eceli gelen keçi çobanın dayağına sürünür – KT : Eşkini kuday urarda , şopannıñ tayağı tiyer .
TT : Aç tavuk düşünde kendini darı ambarında görür – KT : Aş tawıktıñ tüsine tarı kiredi . Sıfır eş değerlik , kaynak dilde geçen atasözlerin , hedef dilde edimbilimsel ve biçembilimsel açıdan bir benzerliğinin bulunmamasıdır . Bu gruba giren atasözlerin sadeceçeviri açısından bir karşılığı bulunur . Söz gelişi , '' yılanın başı küçükken ezilir '' atasözü '' daha küçükken tehlikeli olacağı , zarar vereceği anlaşılan bir şeyin , düşmanın veya bir durumun önüne hemen geçilmesi ; büyümesine izin verilmeden ortadan kaldırılması '' anlamına gelmektedir . Ancak bu atasözün bir benzeri Kazak Türkçesinde bulunmamaktadır . Bu grupta hedef dilde hiçbir şekilde bir benzerliği bulunmayan , yani sıfır eş değerlik gösteren 4760 tane (% 35 ) atasözü yer almaktadır . Sonuç Atasözleri ortak kültür varlığını belirlemede diğer kültür unsurlarından çok daha büyük bir önem taşırlar . Çünkü onlar toplumun bütün üyeleri tarafından ortak olarak benimsenen , kısa ve özlü sözleridir [ 5 , 67 ]. Tespit ettiğimiz atasözlerine göre Türk kültür ve uygarlık tarihinde hayvanlar önemli bir yere sahip olmuştur .
Örneklerde de görüldüğü gibi , Türkiye Türkçesi ve Kazak Türkçesindeki hayvan adlarıyla kurulan atasözlerinde , kimi zaman hayvanlar konuşturularak onlardan alınan yanıtlarla dünyada karşılaşılan durumlar anlatılmakta , kimi zaman da hayvanların niteliklerinden hareketle insanların tutum ve davranışları canlı bir şekilde tasvir edilmektedir [ 6 , 311 ]. İncelenen atasözlerinde her iki lehçedeki farklılıklardan ziyade birçok benzerlikler gözlenmektedir . Ancak bunun gibi benzerlikleri koruyabilmek ve Türk halklarının kültür değerlerini , ortak miraslarını gelecek nesillere devretmek bilim adamlarının görevleri arasındadır . Kazak Türklerinin mütefekkir alimi Şakir İbrayev ' in '' Bize
33