¹ 2( 10) 2016
gibi normatif alanlarda teşvik edici politikalar izlemektedir. Orta Asya’ daki politikalarını da bu bağlamda değerlendirmek gerekir. Demokratik ve hukuk devleti ilkelerine sahip bir ülkede, ekonomik kalkınma daha kolay sağlanmaktadır. Empirik veriler de otokrasilerden, demokrasilere geçiş yaşayan ülkelerde refah seviyesinin arttığını göstermektedir. Yine demokratik ülkeler birbirlerine karşı barışçı politika izlemektedir. AB, bu nedenle demokrasi ve hukuk devleti normlarının Orta Asya’ da yerleşmesi ile ilgili projelere destek vermektedir. Orta Asya’ daki pek çok kalkınma projesini destekleyen birimler arasında Dünya Bankası, Asya Kalkınma Bankası, AB, Avrupa Kalkınma Bankası, BM Kalkınma Fonu, ABD, Japonya, Almanya, İsviçre, İngiltere ve Türkiye gibi ülkeler yer almasına rağmen, uluslararası bu yapı içinde çatışmayı önleyici programları sadece AB desteklemektedir. Bu çerçevede uzmanlaşmış olan Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı( AGİT), Orta Asya’ da çatışma önleyici rol oynayan en önemli uluslararası kuruluştur. Orta Asya ülkelerinin tamamı 1992 yılında resmi olarak AGİT’ e üye olmuşlardır. Öyle ki, 2010 yılı AGİT dönem başkanlığını ilk kez bir Orta Asya ülkesi olan Kazakistan yapmıştır. Orta Asya ülkeleri, AGİT Sözleşmesi’ ndeki değerleri uygulamakla yükümlüdürler. Ancak bu yükümlülük Avrupa Konseyi’ nde olduğu gibi hukuki nitelikte olmayıp, siyasi niteliktedir. AGİT Sözleşmesi’ ne göre, teşkilatın faaliyet alanı genel olarak insani, siyasiaskeri ve ekonomik-ekolojik olmak üzere üç esas temel üzerinde yoğunlaşmaktadır. Bu çerçevede AGİT silahların kontrolü, seçimlerin denetimi, çatışma önleyici diplomasi, güven ve güvenlik sağlayıcı oluşumlar, demokrasinin teşviki, çevre sorunlarına karşı duyarlılık, kadın hakları gibi pek çok alanda proje geliştirmekte ve uygulamaktadır. Teşkilat son yıllarda, özellikle din ve inanç özgürlüğü ile ilgili bölgesel ve devletlerarası problemler üzerine yoğunlaşmıştır. AGİT’ in bu bağlamda en büyük başarısı, Tacikistan’ da iç savaşın bitirilişinde oynamış olduğu aktif roldür.( Kästner, Antje, 2010) Sonuç olarak AB’ nin bugüne değin uygulamış olduğu normatif alanlardaki demokrasi, insan hakları, iyi yönetişim, sosyal reformlar gibi politikalarının bölge ülkelerinin sosyoekonomik, tarihsel ve kültürel yapısı dolayısıyla başarılı olamadığı ve uzun bir gelecekte de başarı şansının çok sınırlı kalacağı ileri sürülebilir. 2. AVRUPA BİRLİĞİ ve ORTA ASYA POLİTİKSASININ
ENSTRÜMANLARI AB’ nin Orta Asya politikası hem ikili, hem bölgesel işbirlikleri aracılığı ile gerçekleştirilmektedir. Şimdiye kadarki uygulamada daha fazla verim alınan ikili ilişkiler,“ Ortaklık ve İşbirliği Antlaşmaları”( Partnership and Cooperation Agreement-PCA) ile sağlanmaktadır. AB’ nin Orta Asya bölgesine yönelik politika araçları ise her geçen gün çeşitlenmektedir. Bunların başında da TACIS( Technical Assistance to CIS), gelmektedir. Ayrıca TRACECA( Transport Corridor Europe-Caucasus-Asia – Avrupa Kafkasya- Orta Asya Ulaştırma Koridoru), INOGATE( Interstate Oil and Gas Transport to Europe – Ülkelerarası Gaz ve Petrol Taşınması Programı) ve NABUCO projeleri gündemdedir. Bu poltikaların temel kaygısı bölgenin istikrarının korunması, enerji başta olmak üzere AB için önemli olan kaynakların makul güzergahlarla taşınması için altyapı çalışmalarının yapılması, başta Rusya Federasyonu olmak üzere Orta Asya ülkelerini etkileyecek bölgesel ve küresel güçlerin etki alanlarının daraltılması ve böylece enerji kaynakları bakımından yüksek derece bağımlılık içinde bulunan AB’ nin kaynaklarını çeşitlendirmesinin sağlanması, uluslararası terörizm ve uyuşturucu kaçakçılığı ve illegal göçle mücadelede işbirliği ve karşılıklı ticaret alanlarının açılması olarak sıralanabilir. TACIS:‘ Bağımsız Devletler Topluluğu Ülkelerine Teknik Yardım’
1991 yılından bu yana, Avrupa Birliği – Orta Asya devletleri arasındaki ilişkilerin hukuki temelini“ Ortaklık ve İşbirliği Antlaşmaları, idari ve mali temelini de“ Bağımsız Devletler
History
Topluluğu Ülkelerine Teknik Yardım”( TACIS) programı oluşturmuştur. Bu anlaşmalar, Avrupa Birliği ile Orta Asya devletleri arasında, siyasi, ticari, ekonomik, sosyal, mali, bilimsel, teknolojik ve kültürel işbirliği zemini oluşturmuştur. Her bir ülke ile ikili olarak imzalanan bu anlaşmalar, karşılıklı ilişkileri düzenlemekte, işbirliği alanlarını ortaya koymakta ve ilişkinin kurumsal mekanizmasını oluşturmaktadır. Ortaklık ve İşbirliği Anlaşmaları’ nın içeriği ülkelerin farklı yapılarına göre bazı değişiklikler gösterse de temelde siyasi diyalog, ticaret ve yatırımdan, ekonomik işbirliğine kadar pek çok konuyu kapsamaktadır. AB’ nin Orta Asya politikasının en önemli enstrümanı olan TACIS programının bu dönemdeki amacı, bölge ülkelerinin pazar ekonomisine geçişlerini kolaylaştırmak ve bu ülkelerde demokrasi ve hukukun üstünlüğünü geliştirmek olarak belirlenmiştir.( Çayhan, Esra, 2003) Bu bağlamda, Avrupa Birliği, ekonomik kalkınmayı sağlamayı ve demokratik kurumları güçlendirmeyi, bölgede siyasi ve ekonomik istikrarın sağlanmasında izlenmesi gereken tek yol olarak görmüştür. Bu anlayışla uyumlu olarak TACIS programı 2001 yılına kadar beş temel sektörün iyileştirilmesi üzerinde yoğunlaşmıştır. Eğitim, Enerji, Taşımacılık, Endüstriyel ve ticari girişimcilik, Gıda üretimi. 1991-2006 Arasında Orta Asya Devletlerinin TACIS ve
Diğer İmkanlar Çerçevesinde Teknik Yardım Aldıkları Alanlar:
Kazakistan:
• Makroekonomik ve sektörel politikalar,
• Üretimin geliştirilmesi,
• Sürdürülebilir orta vadeli kalkınma,
• Sosyal grupların korunması,
• Bankacılık sisteminin yeniden yapılandırılması,
• Gümrüklerin yeniden yapılandırılması,
• Çevresel sorunlar,
• Yüksek eğitimde reform,
• Ulusal petrol şirketinin yapılandırılması
• Dünya Ticaret Örgütü’ ne üyeliğe hazırlanma
· Orta Asya’ da Sınır Yönetimi Girişimi
· Orta Asya Uyuşturucu Eylem Planı Programı Kırgızistan:
• Özel tarım sektörünün geliştirilmesi,
• Taşımacılık ve altyapının güçlendirilmesi,
• Posta hizmetlerinin, ulusal havayolu şirketinin, tarım endüstrisinin geliştirilmesi,
• Yüksek öğrenim reformu Tacikistan
• İnsani yardım,
• Rehabilitasyon projeleri. Türkmenistan Çiftçinin durumunun düzeltilmesi,
• Vergi reformu,
• Yüksek eğitimde reform,
• Özelleştirme,
• Bankacılık sisteminin yeniden yapılandırılması,
• Petrol ve doğal gaz sektörlerinin geliştirilmesi,
• Küçük ve orta boy işletmelerin geliştirilmesi,
• Pamuk sektörünün kalkındırılması,
• Gümrükler,
• Tarım ve tarıma dayalı endüstri.
Özbekistan
• Eğitim Bakanlığının yeniden yapılandırılması,
• Bölgesel projeler( TRACECA, INOGATE),
• Hükümet kurumlarının daha işler hâle getirilmesi,
• Sağlık reformu,
• Dünya Ticaret Örgütü’ ne üyelik için hazırlanma. 1991 yılından 2002 yılına kadar olan dönemde, Avrupa Birliği’ nin Orta Asya devletlerine sağladığı yardımın tutarı, 944.4 milyon Avro’ dur. Bu yardımın 366,3 milyon Avro’ su, TACIS programı; 153.5 milyon Avro’ su, insani yardım( Tacikistan ve Kırgızistan);
137.4 milyon Avro’ su, Gıda Güvenliği Programı( Tacikistan, Türkmenistan ve Kırgızistan); ve 265,7 milyon Avro’ su da, makro mali yardım kapsamında yapılmıştır. Özbekistan 1992’ den bu yana TACIS programından
10