¹ 2 ( 10 ) 2016
gibi normatif alanlarda teşvik edici politikalar izlemektedir . Orta Asya ’ daki politikalarını da bu bağlamda değerlendirmek gerekir . Demokratik ve hukuk devleti ilkelerine sahip bir ülkede , ekonomik kalkınma daha kolay sağlanmaktadır . Empirik veriler de otokrasilerden , demokrasilere geçiş yaşayan ülkelerde refah seviyesinin arttığını göstermektedir . Yine demokratik ülkeler birbirlerine karşı barışçı politika izlemektedir . AB , bu nedenle demokrasi ve hukuk devleti normlarının Orta Asya ’ da yerleşmesi ile ilgili projelere destek vermektedir . Orta Asya ’ daki pek çok kalkınma projesini destekleyen birimler arasında Dünya Bankası , Asya Kalkınma Bankası , AB , Avrupa Kalkınma Bankası , BM Kalkınma Fonu , ABD , Japonya , Almanya , İsviçre , İngiltere ve Türkiye gibi ülkeler yer almasına rağmen , uluslararası bu yapı içinde çatışmayı önleyici programları sadece AB desteklemektedir . Bu çerçevede uzmanlaşmış olan Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı ( AGİT ), Orta Asya ’ da çatışma önleyici rol oynayan en önemli uluslararası kuruluştur . Orta Asya ülkelerinin tamamı 1992 yılında resmi olarak AGİT ’ e üye olmuşlardır . Öyle ki , 2010 yılı AGİT dönem başkanlığını ilk kez bir Orta Asya ülkesi olan Kazakistan yapmıştır . Orta Asya ülkeleri , AGİT Sözleşmesi ’ ndeki değerleri uygulamakla yükümlüdürler . Ancak bu yükümlülük Avrupa Konseyi ’ nde olduğu gibi hukuki nitelikte olmayıp , siyasi niteliktedir . AGİT Sözleşmesi ’ ne göre , teşkilatın faaliyet alanı genel olarak insani , siyasiaskeri ve ekonomik-ekolojik olmak üzere üç esas temel üzerinde yoğunlaşmaktadır . Bu çerçevede AGİT silahların kontrolü , seçimlerin denetimi , çatışma önleyici diplomasi , güven ve güvenlik sağlayıcı oluşumlar , demokrasinin teşviki , çevre sorunlarına karşı duyarlılık , kadın hakları gibi pek çok alanda proje geliştirmekte ve uygulamaktadır . Teşkilat son yıllarda , özellikle din ve inanç özgürlüğü ile ilgili bölgesel ve devletlerarası problemler üzerine yoğunlaşmıştır . AGİT ’ in bu bağlamda en büyük başarısı , Tacikistan ’ da iç savaşın bitirilişinde oynamış olduğu aktif roldür .( Kästner , Antje , 2010 ) Sonuç olarak AB ’ nin bugüne değin uygulamış olduğu normatif alanlardaki demokrasi , insan hakları , iyi yönetişim , sosyal reformlar gibi politikalarının bölge ülkelerinin sosyoekonomik , tarihsel ve kültürel yapısı dolayısıyla başarılı olamadığı ve uzun bir gelecekte de başarı şansının çok sınırlı kalacağı ileri sürülebilir . 2 . AVRUPA BİRLİĞİ ve ORTA ASYA POLİTİKSASININ
ENSTRÜMANLARI AB ’ nin Orta Asya politikası hem ikili , hem bölgesel işbirlikleri aracılığı ile gerçekleştirilmektedir . Şimdiye kadarki uygulamada daha fazla verim alınan ikili ilişkiler , “ Ortaklık ve İşbirliği Antlaşmaları ” ( Partnership and Cooperation Agreement -PCA ) ile sağlanmaktadır . AB ’ nin Orta Asya bölgesine yönelik politika araçları ise her geçen gün çeşitlenmektedir . Bunların başında da TACIS ( Technical Assistance to CIS ), gelmektedir . Ayrıca TRACECA ( Transport Corridor Europe-Caucasus-Asia – Avrupa Kafkasya- Orta Asya Ulaştırma Koridoru ), INOGATE ( Interstate Oil and Gas Transport to Europe – Ülkelerarası Gaz ve Petrol Taşınması Programı ) ve NABUCO projeleri gündemdedir . Bu poltikaların temel kaygısı bölgenin istikrarının korunması , enerji başta olmak üzere AB için önemli olan kaynakların makul güzergahlarla taşınması için altyapı çalışmalarının yapılması , başta Rusya Federasyonu olmak üzere Orta Asya ülkelerini etkileyecek bölgesel ve küresel güçlerin etki alanlarının daraltılması ve böylece enerji kaynakları bakımından yüksek derece bağımlılık içinde bulunan AB ’ nin kaynaklarını çeşitlendirmesinin sağlanması , uluslararası terörizm ve uyuşturucu kaçakçılığı ve illegal göçle mücadelede işbirliği ve karşılıklı ticaret alanlarının açılması olarak sıralanabilir . TACIS : ‘ Bağımsız Devletler Topluluğu Ülkelerine Teknik Yardım ’
1991 yılından bu yana , Avrupa Birliği – Orta Asya devletleri arasındaki ilişkilerin hukuki temelini “ Ortaklık ve İşbirliği Antlaşmaları , idari ve mali temelini de “ Bağımsız Devletler
History
Topluluğu Ülkelerine Teknik Yardım ” ( TACIS ) programı oluşturmuştur . Bu anlaşmalar , Avrupa Birliği ile Orta Asya devletleri arasında , siyasi , ticari , ekonomik , sosyal , mali , bilimsel , teknolojik ve kültürel işbirliği zemini oluşturmuştur . Her bir ülke ile ikili olarak imzalanan bu anlaşmalar , karşılıklı ilişkileri düzenlemekte , işbirliği alanlarını ortaya koymakta ve ilişkinin kurumsal mekanizmasını oluşturmaktadır . Ortaklık ve İşbirliği Anlaşmaları ’ nın içeriği ülkelerin farklı yapılarına göre bazı değişiklikler gösterse de temelde siyasi diyalog , ticaret ve yatırımdan , ekonomik işbirliğine kadar pek çok konuyu kapsamaktadır . AB ’ nin Orta Asya politikasının en önemli enstrümanı olan TACIS programının bu dönemdeki amacı , bölge ülkelerinin pazar ekonomisine geçişlerini kolaylaştırmak ve bu ülkelerde demokrasi ve hukukun üstünlüğünü geliştirmek olarak belirlenmiştir .( Çayhan , Esra , 2003 ) Bu bağlamda , Avrupa Birliği , ekonomik kalkınmayı sağlamayı ve demokratik kurumları güçlendirmeyi , bölgede siyasi ve ekonomik istikrarın sağlanmasında izlenmesi gereken tek yol olarak görmüştür . Bu anlayışla uyumlu olarak TACIS programı 2001 yılına kadar beş temel sektörün iyileştirilmesi üzerinde yoğunlaşmıştır . Eğitim , Enerji , Taşımacılık , Endüstriyel ve ticari girişimcilik , Gıda üretimi . 1991-2006 Arasında Orta Asya Devletlerinin TACIS ve
Diğer İmkanlar Çerçevesinde Teknik Yardım Aldıkları Alanlar :
Kazakistan :
• Makroekonomik ve sektörel politikalar ,
• Üretimin geliştirilmesi ,
• Sürdürülebilir orta vadeli kalkınma ,
• Sosyal grupların korunması ,
• Bankacılık sisteminin yeniden yapılandırılması ,
• Gümrüklerin yeniden yapılandırılması ,
• Çevresel sorunlar ,
• Yüksek eğitimde reform ,
• Ulusal petrol şirketinin yapılandırılması
• Dünya Ticaret Örgütü ’ ne üyeliğe hazırlanma
· Orta Asya ’ da Sınır Yönetimi Girişimi
· Orta Asya Uyuşturucu Eylem Planı Programı Kırgızistan :
• Özel tarım sektörünün geliştirilmesi ,
• Taşımacılık ve altyapının güçlendirilmesi ,
• Posta hizmetlerinin , ulusal havayolu şirketinin , tarım endüstrisinin geliştirilmesi ,
• Yüksek öğrenim reformu Tacikistan
• İnsani yardım ,
• Rehabilitasyon projeleri . Türkmenistan Çiftçinin durumunun düzeltilmesi ,
• Vergi reformu ,
• Yüksek eğitimde reform ,
• Özelleştirme ,
• Bankacılık sisteminin yeniden yapılandırılması ,
• Petrol ve doğal gaz sektörlerinin geliştirilmesi ,
• Küçük ve orta boy işletmelerin geliştirilmesi ,
• Pamuk sektörünün kalkındırılması ,
• Gümrükler ,
• Tarım ve tarıma dayalı endüstri .
Özbekistan
• Eğitim Bakanlığının yeniden yapılandırılması ,
• Bölgesel projeler ( TRACECA , INOGATE ),
• Hükümet kurumlarının daha işler hâle getirilmesi ,
• Sağlık reformu ,
• Dünya Ticaret Örgütü ’ ne üyelik için hazırlanma . 1991 yılından 2002 yılına kadar olan dönemde , Avrupa Birliği ’ nin Orta Asya devletlerine sağladığı yardımın tutarı , 944.4 milyon Avro ’ dur . Bu yardımın 366,3 milyon Avro ’ su , TACIS programı ; 153.5 milyon Avro ’ su , insani yardım ( Tacikistan ve Kırgızistan );
137.4 milyon Avro ’ su , Gıda Güvenliği Programı ( Tacikistan , Türkmenistan ve Kırgızistan ); ve 265,7 milyon Avro ’ su da , makro mali yardım kapsamında yapılmıştır . Özbekistan 1992 ’ den bu yana TACIS programından
10