¹ 2 ( 2 ) 2015 Òàðèõ
т . ғ . к ., Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің қауымдастырылған профессоры
26
МҰҚАТАЕВА ЗӘУРЕ ҚАДЫРБАЙҚЫЗЫ
Адамзат тарихында бұрын-сонды болмаған зұлмат Ұлы Отан соғысының аяқталғанына 70 жыл болды . Бірақ сол қара жылдардың жаңғырығы әлі күнге дейін естіледі . Себебі ІІ дүние жүзілік соғысқа әлем халықтарының 80 пайызы қатысқан майдан батареясына 61 мемлекет тартылды . 40 елдің жері соғыс өртіне шарпылды . 110 миллион адам қолына қару алды . Ұлы Отан Соғысына Қазақстан 1 миллион 366 мың адамын аттандырды . Ресми мәліметке сүйенсек Жеңіс күніне тек олардың жартысына жуығының ғана аман жеткенін айтады . Жеңіс күні - адамзат аңсап өткен күн , жеңістің туын тіккен-1945 жылғы 9 мамыр азаттық күрестің айбынды күні .
Ғасырдан ғасырға өтіп , тарих шежіресіне талай ерлік пен қаһар мандардың үлгілері жазылар . Бірақ , солардың ішінде Ұлы Отан соғысы гитлершіл Германия әскерлерін талқандап , жер жүзін фашизм апатынан аман алып қалған Ұлы Жеңісі халық қаһарм а н д а р ы н ы ң өшпес өнегесі болып мәңгі жарқырай береді . Кешегі неміс-фашист басқыншыларымен болған қырғын соғыстағы жеңіс оңайлықпен келмеді . Талай ардақты азамат елі , жері үшін жанын қиды . Соның бірі - менің атам Сыдықов Есетай Сыдықұлы . Ауылдастарымыз Есетай атамыздың есімін естігенде біріншіден майдангер , екіншіден ауылымыздың ардақты қариясы ретінде құрметтесе , мен атамның " Естеліктері мен келер ұрпаққа аманатын " оқып шыққан соң , қолыма қалам алып 90 жасқа жетіп , екі соғыс пен " халық жауы " деген айдармен шерменде болған шежірелі де , өнегелі және қасіретті тағдыры жайлы жазуды өзімнің парызым деп санадым . Батыр атамыз І дүние жүзілік соғыс қызған шақта 1914 жылдың қазан айында дүние есігін ашқан . Балғын балалықтың қайғы уайымсыз шағы осы заман балаларының еншісіне жазылмаған еді . Аласапыран заман кезінде ел ішіндегі тұрақсыздықтан қазақтардың жартысы арғы бетке ( Қытайға ) қашса , жартысы жаңа үкіметтің заңына мойынсынып жаңа тәртіп , жаңа өмір құрылысына кірісті .
Мақалада Сыдықов Есетай Сыдықұлы жайында естеліктер жазылған . Есетай Сыдықұлының өмірі Ұлы Отан Соғысы жылдарындағы тарихи оқиғалар желісімен байланыстырыла отырып жазылған . Мақала өңір тарихына қызығушылық танытқан оқырман қауымға арналады .
Статья посвящена воспоминаниям о Сыдыкове Есетае Сыдыкулы . Жизнь и деятельность Есетая Сыдыкова описывается в свете исторических событий времен Великой Отечественной войны . Статья будет интересна для всех , кто интересуется краевой историей Восточного Казахстана .
The article dedicated of memories about Sydykov Esetay Sydykuly . In the article the life of Esеtai Sydykuly was written in the framework with the historical events of the Great Patriotic War . The article is dedicated to all who interested in the history of the region .
ШЕЖІРЕЛІ , ШЕРЛІ , ҚАЙСАР АҚСАҚАЛ
Бес жасқа толған кезде әкесі Сыдық дүниеден озып , жетімдіктің ащы дәмін ерте татқан Есетай отбасының қызығынан , әке тәрбиесі мен тәлімін көру бағынан айрылды . Алты жасынан сауатын арабша ғаріппен ашып , бес жыл ішінде " Әліп би " мен " Иман шарттан " бастап Құран аударған зерек жасөспірім Есетай атамыз сол заманғы құрдастарымен бірге 1928 жылдан бастап үш жыл бойына латын әріпін меңгерді .
" Отан отбасынан басталады " - деп халқымыз айтқандай , Отан кең мағыналы , қасиетті ұғым . Әрбір адамның отбасы , тұрған мекені , өскен ортасы , аймағы , мемлекеті - оның жарық дүниедегі жан саясы , өмір өрісі , оттай жандырған Отаны барын мақтан тұтады . Жаңа заманның жаңалығы біртіндеп шалғайда жатқан қазақ ауылына жетті . Міне осы жаңа өмірді құруда Есетай атамыз алғашқылар қатарында болып , өзі өмір сүрген ауданындағы ауылшаруашылығының қаз тұрып , қарыштап дамуына өзіндік үлесін қосқанын біз мақтанышпен , аса зор құрметпен айта аламыз . 1930 жылы Науалыда алғаш колхоз ұйымдастырғанда Есетай анасымен екеуі алғашқылардың бірі болып мүшелікке өткенін естеліктерінде жазған екен . Жиырмасыншы жылдары араб пен латын алфавитін меңгерген Есетай атамыз өз замандастарымен бірге 1932 ашылған ауылдағы тұңғыш мектеп табалдырығын аттап , үшінші алфавитті меңгерді . Тағдыр тауқыметі ( осы кезде анасы мен қарындасы аштықтан ісініп , Есетайдың қолында жан тапсырды ) мен ашаршылық жайлаған қасіретті отызыншы жылдар ауыртпалығы атамыздың құрдастарының еншісіне түскен аса үлкен сынақ пен төзімділіктің өмір мектебінің ащы сабағы еді . Рухы шыңдалып , аштық пен қиындықтың ауыр мектебінен өткен аталарымыз соғыстың сызды окоптары мен қара су мен қатқан нанды талғажау етіп , жеңісті жақындатқан қайсар жандар ретінде тарихта мәңгі есімдері сақталады .
1937 жылдың 20-қазанында Отан алдындағы азаматтық парызын өтеу үшін Қызыл армия қатарына алынды . Осы мезеттен 1938 жылдың 17-мамырына дейін Түркмен ССР Кушка қаласындағы № 247 полкте әскери борышын өтейді . 1938 жылдың 17 - мамырында Ленинград әскери округіне жолданады . Ленинград әскери бөлімінің шешіміне сәйкес № 16 С дивизиясы орналасқан Новгород қаласына түседі . Атамыз өзінің қатарлас жауынгерлермен бірге Чудов ауданындағы Селищенск казармасындағы 47 / 48 атқыштар полкіне тіркеледі . Осы полкте бөлімше командирі деген дәреже алған полктік мектептен өткен . Полк басшылығының ұйғаруымен 1938 жылдың күзінде Новгород қаласындағы кіші лейтенаттар даярлайтын алты айлық курсқа жіберіледі . 1939 жылдың мамыр айында кіші лейтенаттар даярлайтын курсты тәмәмдаған соң