20 years of the APK
¹1 (1) 2015
Мақалада Түркия мен Қазақстан арасындағы мәдени байланыстар
тақырыбы қарастырылған. Автор қазақ және түрік баспасөздеріндегі
бірлік мәселесін көтереді. Қазақ-түрік қатынастарының даму кезеңдерін
талдай келе, болашақ дамуының стратегиялық бағыттарын атап
көрсетеді. Әлемдегі түрік тілдес ұлттардың қазіргі тілдік даму
жағдайына ғылыми тұрғыдан сараптама жасайды.
В статье рассматриваются вопросы культурной взаимосвязи между
Турцией и Казахстаном. Автор поднимает вопрос о единстве турецкого
и казахского печатного слова. Анализирует этапы развития казахско-
турецких отношений и указывает на стратегические направления
перспективного развития взаимоотношений. Также с научной точки
зрения анализирует языковую ситуацию в тюркоязычных странах на
современном этапе.
DOÇ. DR. NERGIS BIRAY
Pamukkale Üniversitesi Fen-Edebiyat
Fakültesi Çagdas Türk Lehçeleri ve
Edebiyatlari Bölümü
Annotation: The article discusses the cultural relationship between Turkey
and Kazakhstan. The author raises the question about the unity of the Turkish
and Kazakh press. Analyzes the stages of development of the Kazakh-Turkish
relations and points to the strategic directions of perspective development of
relations. Also, from a scientific point of view analyzes the linguistic situation in
the Turkic-speaking countries at the modern stage.
Türkiye ile Kazakistan arasındaki ilişkilere özel olarak
geçmeden önce konuya tarihî ve daha genel bir
pencereden bakarak günümüze kadar getirmek faydalı
olacaktır.
1991 yılında Sovyet Rusya’daki cumhuriyetler
dağılmış, Bağımsız Devletler Topluluğu ortaya
çıkmıştır. Bu süreçten sonra Türk dünyasını birbirinden
ayıran problemler ve engeller ortadan kalkmış ve farklı
alanlarda karşılıklı anlaşmalar, işbirliği ve kültürel
çalışmalarla ilişkiler artarak devam etmiştir. Ticarî,
siyasî, kültürel alanlardaki işbirlikleri yanında eğitimle
ilgili anlaşmalar öğrenci, öğretmen, öğretim üyesi
değişimi; kitap alış verişi ve yayını gibi faaliyet ve
anlaşmalar yanında farklı kurum ve kuruluşların
yapılandırılması konusunu da gündeme getirmiştir.
Burada TRT – Avrasya yayınları ve ortak TV program
ve yayınlarını sayabiliriz. Bu ilk yıllarda üniversitelerde
yapılan çalışmalar da kayda değerdir. İlk olarak Türk
lehçelerinin öğr etilmesine yönelik olarak bugün sayıları
gittikçe artan günümüz Türk lehçeleri ve edebiyatları
bölümleri o dönemlerde Türkiye’deki bir iki üniversitede
kurulmuş, hem Türkiye’de hem de Türk Cumhuriyetleri
ve topluluklarının olduğu bölgelerde Türkçe öğretim
merkezleri açılmıştır. Bunlara kültür merkezlerini de
eklemek gerekir. Lehçelerin karşılıklı öğretimi yanında
ortak bilgi şöleni, panel v e toplantılar da
gerçekleştirilmiş ve Türk dünyasıyla “ortak yazı dili”
ve “ortak Türkçe” konuları gündeme gelmiştir. Bu
konuya yazının sonunda tekrar değinilecektir.
Bugün daha hızlı şekilde gelişen ve ilerleyen
Kazakistan ile Türkiye arasındaki stratejik ortaklık,
dostluk ve kardeşlik ilişkileri yanında karşılıklı yarar
ve işbirliği esasına dayalı bir ortaklıktır. 1991’den sonra
her sahada anlaşmayla başlayan bu ortaklık, aradaki
duraklamalardan sonra Kazakistan Cumhurbaşkanı
Nursultan Nazarbayev’in 2009 yılındaki Türkiye’yi
resmî ziyaretinde imzalanan “Kazakistan ile Türkiye
Arasındaki Stratejik Ortaklık Anlaşması” ile tekrar
hareketlenmiştir. Bu anlaşmanın ardından iki ülke
24
arasında “Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi”
kurulmuş, böylece Türkiye, Kazakistan’ın Avrasya
kıtasındaki stratejik ortağı olmuştur.
Bu işbirliği ve anlaşmalar yanında “Asya’da İşbirliği
ve Güven Artırıcı Önlemler Konferansı”, “İslam Ülkeleri
Gıda Güvenliği Teşkilatı”, “Türk Dili Konuşan Ülkeler
İşbirliği Konseyi”, “Türk Akademisi” gibi kuruluşların
faaliyetlerini de bu süreç içinde başarılı çalışmalar
olarak kaydetmek gerekir.
1991’de Türkiye’de edebiyat, dil ve kültür alanında
yapılan Türk lehçelerini içine alan çalışmaları kısaca
şu şekilde sayabiliriz: TDK’nun hazırlayıp yayımladığı
“Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü”, T.C. Kültür
Bakanlığı’nın yayımladığı “Türk Dünyası Edebiyatları
Antolojisi”, Atatürk Kültür Merkezi’nin yayınladığı “Türk
Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi”, “Türk Dünyası
Edebiyatları Antolojisi”, “Türk Dünyası Edebiyat
Terimleri ve Kavramları Ansiklopedik Sözlüğü”, “Türk
Dünyası Edebiyat Tarihi”, “Türk Dünyası Edebiyatçıları
Antolojisi”, “Türk Dünyası Nevruz Şiirleri Antolojisi”,
“Özkul Çobanoğlu, Türk Dünyası Ortak Atasözleri
Sözlüğü”; TDK’nun “Türk Destanları” projesi şeklinde
hazırlayıp yayımladığı bütün Türk dünyası destanları;
Kültür Bakanlığı ile Türk Ocaklarının Kazakistan için
yayınladığı “Basınnan Künimizge Şeyin Türik
Ädebiyeti”. Bunlar yanında Türk dünyası edebiyat, dil,
kültür, tarih ve sosyolojisi ile ilgili birçok dergi de yayın
hayatına katılmıştır. Son yıllarda kurulan Türk
Akademisi’nin çalışmalarını da buraya dahil etmek
mümkündür. Akademi, kısa süre içinde somut
çalışmalara imza atmış, “Türk Dünyası Almanakı”,
“Günümüzdeki Türkoloji”, “Türk Terbiyesinin Antolojisi”,
“Türk Dilleri Sözlükleri” gibi ilmi ve kültürel çalışmaları
yayınlamıştır.
Bugün bütün Türk dünyasını ilgilendiren ve Türk
dünyasının entegrasyonunda büyük yer tutan asıl
önemli nokta “ortak yazı dili” ve “ortak Türkçe”
konusudur.
Türkçe, 19. yüzyıl sonlarına kadar “Türkî”, “Türk tili