¹ 1 ( 1 ) 2015
келген 430 отбасы иммиграциялық квотаның шектеулілігіне байланысты , олар мемлекет тарапынан материалдық көмек ала алмады [ 9 , -7п ]. 1991-1999 жылдар аралығында алыс және таяу шетелдерден Ақмола облысына 3076 оралман-отбасы квотамен қабылданды . Оның ішінде үкіметаралық келісім негізінде еңбек көші-қоны аясында Моңғолиядан Ресейден , Өзбекстаннан , Түркия Республикасынан оралды [ 2 , -6п .]. Олардың көпшілігі бұрынғы айналысқан кәсібіне икемделіп , ауылдық жерлерге орналастырылды . Әсіресе Моңғолиядан келген оралмандар қиыншылыққа тап болды . Еңбек көші-қоны келісімімен Қазақстан Республикасы азаматтығына қабылдау процедурасы айқындалмағандықтан , жер және мүліктік паи алу , әлеуметтік жәрдемақы , жеңілдік және басқа өтемақыларын ресімдеу құқын жүзеге асыру мүмкіндігі болмады . Ауылды реформалау жағдайында қоныстанушылардың еңбек нарқы мен жұмыспен қамту мәселелерінде күрделі жағдайларға тап болды : еңбекке жарамды отбасы мүшелерінің 71 % -ы шаруашылық штатында тіркелгенмен жұмысқа зәру болды , жеке жекеменшік үй иелену құқысы болмағандықтан оның басым бөлігінің тұрғын үйлері де болмады . Бұл жағдай ретсіз ішкі көші-қон қозғалысының өсуі мен орналасуына негіз болды .
Маңғыстау облысына 1991 жылдың басынан 2003 жылдың 1 қыркүйегі аралығында алыс және таяу шетелдерден 45272 оралман қоныс аударған . Оның ішінде 2000 жылы 4008 адам тіркелсе , 2001 жылы 7731 адамды , 2002 жылы 7236 адам , 2003 жылдың 9 айында 4850 адамды құрады . Басты себептер - Өзбекстан және Түркменстан республикаларындағы әлеуметтікэкономикалық ахуалдың Қазақстанмен салыстырғанда төмендігі және сол елдердегі қазақ мектептерінің жабылып , қазақ жастарының өзбек , қарақалпақ , түркімен тілдерінде білім алуға мәжбүр болуы , визалық қатынастарға байланысты Қазақстанда тұратын ағайынтуыстарымен қарым-қатынастың қиындауы сияқты жағдайлар . 2003 жылдың 10 ақпанында Қазақстан Республикасы Президентінің " 2003 жылға арналған көшіп-келу квотасы туралы " Жарлығына сәйкес Маңғыстау облысына Өзбекстан Республикасынан , Иран Ислам Республикасынан , Ресейден 352 отбасына көшіп келу квотасы белгіленді . Облыстық экономика , өнеркәсіп және сауда басқармасы тарапынан оралмандарға халықтан тұрғын үй сатып алу мақсатында сатып алу байқауы өткізіліп тұрды . Облыстың көші-қон және демография басқармасында квота бойынша қоныс аударып облыстың банктерінен жеке шот ашқан оралмандарға бір реттік көші-қон жәрдемақысы берілді . 2003 жылы Ақтау қаласында жаңадан салынған үйден 4 пәтер әлеуметтік қиын жағдайдағы квотадан тыс қоныс аударған оралмандардың отбасына берілді . Өз бетімен тұрғын үй саламын деген оралмандарға жер үлесімен қамтамасыз ету бағытындағы жұмыстар жергілікті басқару органдары тарапынан іске асырылды : Ақтау қаласының 29 шағын ауданынан 10 жер телімі , Приозерный кентінен 3 жер телімі , Маңғыстау кентінен 91 , Даулет кентінен 12 , Қызылтөбе кентінен 51 жел телімі берілген . Маңғыстау ауданы бойынша 4 жер телімі берілсе , Қарақия ауданы бойынша 5 , Бейнеу ауданы бойынша 92 , Жаңаөзен қаласы бойынша 76 жер телімі оралмандарға жер бөлу туралы шешімдер арқылы оралмандарға тапсырылған .
Маңғыстау облыстық еңбек , халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау басқармасына жұмыссыздық бойынша тіркелуші оралмандардың 52,0 % - Түркіменстаннан , 18,0 % -Өзбекстаннан , 15,0 % - Қарақалпақстаннан , 15,0 % -Иран Ислам Республикасынан көшіп келгендер құрады . Жұмыссыздық бойынша тіркелген оралмандарды кәсіби даярлау мақсатында : тігінші , аспазшы , шаштараз , ЭВМ операторы , дәнекерлеуші , құрылысшы ,
Àññàìáëåÿãà 20 æûë
электромонтер сияқты мамандықтарға оқуға жіберілді . Қоғамдық жұмыстарға орналастырылды . 2003 жылдың 1 қыркүйегіне дейін орташа жалақы мөлшері 5484 теңгені құрайтын , 218 оралман ақылы қоғамдық жұмысқа қатысты . Сонымен қатар , Қазақстан Республикасының " Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек туралы " Заңы бойынша 2003 жылдың 8 айында 500 оралман отбасына әлеуметтік көмек көрсетілсе , 40 отбасына тұрмыстық көмек , 4 мүгедек балаларға қаржылай көмек көрсетілді . 1859 оралманға 2 миллион 487 мың теңге көлемінде арнаулы мемлекеттік жәрдемақы төленді . Жоғарғы оқу орнының дайындық курсында 14 оралман балалары қабылданды . Жалпы Маңғыстау облысы бойынша көші-қон және демография басқармасында 1992 жылдың басынан 2003 жылдың 1 қарашасы аралығында 46536 оралман тіркелді [ 10 ]. Алғашында репатриациялық үрдістердің тиісті заңнамалық негіздері болмағандықтан да оралмандар арасында біршама мәселелер ( әсіресе азаматтық алуға мен төлқұжат алуға байланысты , шектеулі квотаға байланысты , жұмыс орнының көзін таба алмауы , дер кезінде әлеуметтік қорғалмауы , жемқорлық әсерінің келеңсіздігінен ) туындады .
Бірақ XXI ғасыр басында елдің экономикалық жағдайының қалыпқа келе бастауы мәселені түбегейлі өзгерте бастады . Мәселен , 1991-2000 жылдар аралығында 42 мың отбасы оралған болса , 2001-2005 жылдары 65 мың отбасы , яғни 2000-жылдары жыл сайын келетін оралмандар саны үш есеге өсті . Осы тұста көшіқон жөніндегі сараптамашылар , мұндай жағдайды репатриация саясатын либерализациялау жағына қарай реформалауда және квотамен шектеу ( адамдардың еркін қозғалысы , құқын бұзатын дискриминациялайтын норма , бұл саясаттың мақсатына қарсы ) мәселесін ескеру қажеттігіне мән береді . ... Бір жарым миллиондай қазақ Өзбекстанда , 1 миллион 500 мыңдай Қытайда , Ресейде миллионға жуық , Түркіменстанда 100 мыңдай , Моңғолияда 80 мыңдай , Қырғызстанда 45 мыңдай және Түркия , Иран мен Ауғанстанда қазақтар тұрды . Тәуелсіздікке қол жетісімен шетелдік қандастарымызды елге қайтарудың мемлекеттік кешенді бағдарламасын жасау мен жүзеге асырылу мақсаттары айқындалғанды [ 11 ]. Ең бастысы қалай айтсақ та шетелдердегі этникалық қазақтар Қазақстан халқын басқа елдер мен халықтар арасын қосатын аралық " алтын көпір " қызметін атқарды . Осы кезеңдегі тарихи құжаттардың бірі - Республикадағы көші-қон үрдістерін басқару , үдемелі демографиялық дамумен қамтамасыз ету , елдегі мемлекеттік қауіпсіздікті нығайту мақсатында және мигранттардың құқын жүзеге асыру үшін , көші-қон үрдістерін реттеудің отандық және шетелдік тәжірибелерін саралай отырып , 2000 жылдың 5 қыркүйегінде " ҚР Көші-қон саясатының тұжырымдамасы туралы " қабылданған ҚР Үкіметінің Қаулысы сол кезеңнің нақты мемлекеттің саяси , әлеуметтік-экономикалық жағдайынан туындағандықтан да , адамдардың құқы мен еркіндігін сақтауға негізделген жалпы мемлекеттік мүддені ескере отырып , көші-қон саясатының негізін анықтады . Елдің үдемелі дамуы және экономиканы тұрақтандырудың ұзақ мерзімді болашағы мен даму кезеңіне есептелінген Қағида еді .
2005 жылдың 1 қаңтары жағдайында Ақмола облысы бойынша иммигранттар мен эмигранттар саны , тиісінше 13729 және 16048 адамды құрады [ 12 ].
Эммиграция үрдісінің негізінде тарихи отанына оралушы орыстар , ал иммиграция бойынша этникалық қазақтар басым болды . Ішкі көші-қон бойынша ауыл шаруашылық секторлардың қысқаруына орай ауыл тұрғындарының қалалық жерлерге қозғалысы артты . Оралмандарды жаңа қоныстарына кіріктіру жұмыстары бойынша : оларға қажетті жағдай жасау , мемлекеттің кепілдендіретін құқтары мен еркіндіктерін жүзеге асыруда қол ұшын беру , әлеуметтік қолдау , жұмыспен
22