Àññàìáëåÿãà 20 æûë
мемлекеттік деңгейде анықтау мәселесін шешу қажеттілігі артты .
1990-шы жылдары этникалық қазақтарды қабылдау және орналастыру - көші-қонның мемлекеттік саясатының басым бағытына айналды . ҚР Еңбек және әлеуметтік қорғау Министрлігінің көші-қон комитетінің мәліметі бойынша 1991-2005жылдың 1 шілдесіне дейін 433,1 мың этникалық қазақтар елге келген немесе Қазақстандағы тұрғындар саны жарты миллионға өсті [ 3 ]. Ал , салыстырмалы әлеуметтік зерттеулер бойынша 1993-2005 жылдың 1 қазаны аралығында республика аймағына тарихи отанына оралған оралмандардың 61,1 % -ы Өзбекстаннан , 15,4 % -ы Моңғолиядан , 9 % -ы Түркіменстаннан , 4,8 % -ы Қытайдан , 4 % -ы Ресейден келген оралмандарды құрады және орналастырылды , атап айтқанда : Ақмола , Ақтөбе , Алматы , Атырау , Шығыс Қазақстан , Жамбыл , Батыс Қазақстан , Қарағанды , Қызылорда , Қостанай , Маңғыстау , Павлодар , Солтүстік Қазақстан , Оңтүстік Қазақстан , Алматы және Астана қалалары [ 4 ]. Көші-қонның теріс айырымына жол бермеуіне әсер еткен факторлардың негізгісі - қазақтардың тарихи отанына оралуы . Көші-қонның келесі себептерінің бірі ұлтаралық қақтығыстардың өршуі байқалған республикалардан келген мигранттар басымдылығы . 1991 жылғы ішінара зерттеулер мәліметі бойынша ұлтаралық қақтығыс белгілері көрініс берген республикалардан кеткендердің үштен екі бөлігін орыстар құрады . Мысалы , 1992 жылы осындай себептермен Тәжікстан Республикасы территориясында тұратын қазақтар Оңтүстік Қазақстан облысына қоныс аударып , орналасты [ 5 ].
1992 жылдың 3 шілдесіндегі Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің " Тарихи Отанына оралғысы келетін қазақтарды 1992 жылы қабылдауды ұйымдастыру жөніндегі Бағдарламасы туралы " қаулысының орындалу барысының анықтамасына сәйкес , Моңғолиядан 390 отбасы әрбір шаруашылыққа 10-15 отбасынан бөлініп , Ақмола облысының келесі аудандарына орналастырылды [ 6 ]: Атбасар , Астрахан , Балқаш , Вишневск , Ерментау , Краснознаменск , Қорғалжың , Селетинск , Целиноград , Шортанды .
Республикаға ТМД елдерінен , Моңғолияның Баян- Өлгей , Қобда аймақтары мен Улан-Батыр қаласы маңындағы аудандардан қазақтар қоныс аударды . 1992 жылдың 1 желтоқсанындағы мәлімет бойынша Моңғолиядан барлығы 6148 отбасы , ТМД елдерінен 4761 отбасы қоныс аударған . Жалпы Қазақстан Республикасына 1992 жылы қоныс аударғандар - 10909 отбасын құрады .
Қазақстан Республикасы Үкіметінің " 1998 жылға арналған иммиграция квотасы туралы " Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығын жүзеге асыру туралы " Қаулысын басшылыққа ала және оны жүзеге асыру мақсатында иммигранттар орналасатын облыс әкімшілігінде оралмандарды қабылдау және орналастыру комиссиясы құрылып , оның құрамы бекітілді . Оның негізгі мақсаты тарихи отанына оралған этникалық қазақтарды қоныстандыру және жергілікті жерлерге орналастыру мәселелерін шешумен айналысты . Мысалы , 1992-1997 жылдар аралығында Маңғыстау облысына ұйымдастырып қоныстандыру бойынша 4615 репатриант-отбасылары келді . Иммиграция квотасы Ақтау , Жаңаөзен қаласларына және Бейнеу , Қарақиян ауданына , яғни облыс бойынша 520 отбасына берілді . 1997 жылы қоныстандыру шараларын қаржыландыру республикалық бюджеттен жергілікті бюджетке берілді . 1997 жылғы жергілікті бюджет бөлген - 49 млн . теңге 1995 жылғы республикалық бюджет берешегін жабуға бағытталды . Республикалық органдарға бірнеше рет жасалған өтініш жасалғанмен берешек орны толтырылмады . Қоныстандыру шаралары бойынша берешек 1998 жылдың 1 тамызында - 65,7 млн . теңгені құрады , оның
¹ 1 ( 1 ) 2015
ішінде 1996 жылғы қоныстандыру жәрдемақысы бойынша - 27,6 млн . теңге , 1997 жылғы - 17,1 млн . теңге , 1998жылғы - 19,6 млн . теңге және 1996 жылғы ұйымдастырылған қоныстандыру шығыны бойынша - 1,1 млн . теңге . 1998 жылы жергілікті бюджеттен 139,9 млн . теңге , республикалық бюджеттен - 17,2 млн . теңге қарастырылды . 1998 жылдың алғашқы жеті айында жергілкті бюджеттен 4,5 млн . теңге бөлініп , Ақтау қаласы бойынша 1996 жылғы берешекке жіберілді . 1998 жылғы 1 тамызда оралмандарды тұрғын үймен қамту мақсатында 4 млн . теңгемен қаржыландырылды [ 7 ].
1996-2000 жылдар аралығында шетелдегі отандастарды қолдау мәселесі , 1996 жылғы 31 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарғысымен бекітілген Мемлекеттік бағдарламаға сәйкес жүзеге асырылды . Бұл бағдарлама кешенді шаралар және алты бөлімнен құралды : ғылыми қамтамасыз ету , нормативті-құқықтық база , білім беру , мәдениет , туризм және спорт , кітап баспасы және бұқаралық ақпарат құралдары мәселесі , ұйымдастыру шаралары . 1991 жылдан 1998 жылға дейiн Қазақстан 170 мың 416 отандастарымыз қоныстанды , оның iшiнде Моңғол елiнен , Ираннан , Түркиядан , ҚХР-нан , Ауғанстаннан , Сауд Аравиясынан , ТМД елдерінен қоныс аударғандар [ 8 , -145б .] республиканың барлық облыстарының төңiрегiне , негiзiнен ауылдық жерлерге орналастырылды .
1991-1999 жылдар аралығында ҚР Президенті белгілеген иммиграция квотасына сәйкес , Маңғыстау облысына Түркіменстан , Өзбекстан , Қырғызстан , Ресей , Иран , Түркиядан 5392 отбасы қоныстанды [ 9 , -6п .]: Репатрианттарға бір реттік жәрдемақы , көлік шығынының төлем ақысы төленді . 1992-2000 жылдар аралығында Ақтау қаласында мемлекет есебінен репатрианттарға арналған 222 пәтер сатылып алынды , оның ішінде 206 пәтерді Иран және Ауғанстаннан келген оралмандарға , 16 пәтерді таяу шетелден келген репатрианттарға берілді . Маңғыстау облысы әкімінің 1996 жылдың 26 маусымындағы " Ақтау қаласы бойынша репатрианттарға берілген пәтерлерді жекешелендіру " шешімі негізінде пәтерлер жекешелендіріліп , оралмандарға жеке меншікке берілді . Тұрғын үймен қамтылмаған репатрианттар есебі жүргізіліп , тіркеуге алынды . Ираннан келген оралмандардың балаларын тегін оқыту жүйелі ұйымдастырылды , мектеп жасындағылар жалпы білім беретін мектептермен қамтылды . Ираннан келген оралмандардың 13 баласы облыс ЖОО-да білім алды , республиканың басқа аймағындағы жоғары оқу орнынына түскісі келетін оралмандар балалары есепке алынды . Азаматтарға , алыс және таяу шетелден келген оралмандарға әртүрлі әлеуметтік көмектер жүргізілді . Аз қамтылған азаматтарды қолдау бойынша қордан 21 отбасына ( 37,7 мың теңге ) қаржылай көмек , 7750 кг ұн , 26 репатриант әрқайсысы 400 АҚШ долларынан шағын несие алды . Оралмандарды жұмысқа орналастыру және коммуналды қызмет үшін уақытында есеп айрысу мәселесінде туындаған қиыншылықтарды әкімшілік облыстық қаржы басқармасымен қоныстандыру өтемақысы бойынша қарыздардың коммуналды қызметтің ( 4 млн . теңге ) төлем есебін жүргізу мәселесін қарастырды . Ираннан келген репатрианттар өндірістің түрлі салалары мен халыққа қызмет көрсететін орындарға жұмысқа орналастырылды : АҚ " Қаражанбасмұнай ", ААҚ " Маңғыстаутұрмыс ", ЖШС " Ақтау-LTD ", АҚ " СМУ Каскор ", ММ " ТВС и В ", АҚ " ММГ ", АҚ " МРЭК ", РММ " МАЭК ", қалалық оқу бөліміне және жеке кәсіппен қамтылды . 1999 жылы 72 адам жұмыспен қамтылып , басқармадан репатрианттар кеңесі құрылды . 1999 жылдың желтоқсанында 1996-1999 жылдар аралығындағы таяу шетелден келген репатрианттарға берілетін қоныстандыру жәрдемақысы бойынша мәселе толықтай шешімін тапты . 1999 жылы Түркіменстаннан
21