¹ 1 ( 1 ) 2015
Àññàìáëåÿãà 20 æûë
Берілген мақала шетелдегі қазақ диаспорасы өкілдерінің 1990-2000 жылдары аралығында Қазақстанға оралу үрдісін зерттеуге арналған . Көші-қон мәселесін мемлекеттік реттеу саласындағы жетістіктерге ғылыми тұрғыдан баға беріледі .
Статья посвящена изучению процесса репатриации оралманов в Казахстан в период с 1990 по 2000 годы . Автор дает научную оценку достижениям Казахстана в сфере государственного регулирования миграционных процессов .
ЕРІМБЕТОВА ҚҰНДЫЗАЙ МЫРЗАШҚЫЗЫ
Мемлекет тарихы институтының жетекші ғылыми қызметкері , т . ғ . к . Астана қ ., Қазақстан
The given article describes problems of returning foreign expatriate community to their motherland between 1990- 2000 years . It is also stated about founding ways of solving country`s migrational problem .
ШЕТЕЛДЕГІ ҚАЗАҚТАРДЫҢ ЕЛГЕ ОРАЛУЫ : МЕМЛЕКЕТТІК ШАРАЛАР ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ҚОЛДАУ
Тарихи кезеңдерде қазақтардың шетелге бағыт алуы елдің әлеуметтік-саяси жағдайымен тікелей байланысты болғандығы бүгінгі күні құпия емес . Ел тәуелсіздігі сырттағы талай қандастардың жүрегін толқытты , үкілі үміттерін жүзеге асыра , нақты шешімдер қабылдауларына негіз болды . Кейбір қандастар қоғамның өтпелі кезеңінде қоныс аударса , тағы да ел ішіндегі өтпелі кезеңге тұспа-тұс елге оралды . Себебі 1990-шы жылдар басы қазақ елі сын-қатерлердің бел ортасында еді . Экономикалық әлеуетті орнына қою , демографиялық қалып орнату , саяси қатынастарды ретке келтіру бір мезгілде қолға алынуы ең маңызды қажеттілікке айналды . Дәл осы кезеңде қандастарды қабылдауға да мемлекеттік қолдау қажеттілігі күн тәртібіне қойылды .
1990-2000 жылдар аралығында тұрғындардың ерекше әлеуметтік және демографиялық өзгерістер үрдістері қоғамның барлық жүйесінде : қоғамды жаңғыртуда , экономика салаларында болсын жайлы да , жайсыз да үрдістермен сипатталды . 1990 жылдардың басында бұрынғы қалыптасқан әлеуметтік құрылымның ыдырауымен , мемлекеттік құрылымның өзгеруі тұсында , Қазақстан халқы өмір-тіршіліктерінің болашақтағы әрекеттерін жоспарлау мәселесіне келгенде де дағдарысты күй кешті . 1990 жылдардың ортасында әлеуметтік құрылымды қалыптастырудағы келеңсіздіктер : экономикалық фактор әсерімен ( 1991- 1996жж . өндірістің төмендеуі ) тұрғындардың әлеуметтік жағдайының төмендеуі , жұмыссыздықтың өсуі , " ауылқала " бағытындағы көші-қон легінің өсуі көрініс берді . Сонымен қатар жаңғырту кезеңіндегі құндылықтар жүйесінің дағдарысы , әлеуметтік саланың төмендеуінен байқалды .
Республикада 1990-1995 жж . ішкі жалпы өнім көлемінің күрт төмендеуі байқалды . Тек 1996 жылы ІЖӨ көлемінің төмендеуі тоқтатылып , 1997 жылы 1,7 % өсім берді . Сыртқы факторлардың әсерінің нәтижесінде 1998 жылы 1997 жылмен салыстырғанда ІЖӨ нақты көлемі 2,6 % -ға төмендеді . 1998-2000 жылдарға араналған кедейлер мен үйсіздерге көмек берудің Мемлекеттік Бағдарламасының жобасы қажеттілікке айналды [ 1 ].
20
( 1990-2000-шы жылдың басы )
Көші-қон саясатын жүзеге асыруда Қазақстан Республикасы мемлекеттік үкімет органдары , қоғамдық бірлестіктер алдындағы ( сыртқы және ішкі саясат , әлеуметтік-экономикалық , заңнамалық , ақпараттық салалары бойынша ) міндеттердің нақтылануының да маңызы зор болды . Көші-қон үрдісінің мемлекеттік қауіпсіздікке , қоғамдық келісімге , елдің экономикалық және демографиялық жағдайына әсері мол . Мысалы , 1990-жылдардың басында Ақмола облысында тұрғындардың сыртқа қоныс аударуына байланысты , 1994 жылы көші-қонның теріс айырымы - 33,6 мың адамды құрады , одан кейінгі жылдары мемлекеттік көшіқон саясатының жүзеге асырылуымен сыртқа кететіндер саны кеми бастады . Мысалы , 1994 жылы кеткендер саны - 61,1 мың , 1995 жылы - 47,7 мың , 1996 жылы - 34,1 мың адамды құрады . 1996-1999 жылдары Ақмола облысы көлемінен 94,6 мың адам кетсе , 8,9 мың адам келген . Бұл этникалық топтардың тарихи отанына оралуына байланысты негізінен Германия және Ресейге қоныс аударған . 1999-2000 жылдары облыстың сыртқы көші-қоны тұрақтана бастады .
1990 жылдар көші-қон әсерімен тұрғындардың табиғи өсімі төмендеу үдерісі байқалды . Мысалы , 1996 жылы табиғи өсім - 1869 адамды құраса , 1997 жылы - 1183 , 1998 жылы - 1002 адамды , ал 1999 жылдың 9 айында 169 адамды ғана құраған [ 2 ]. Демографиялық жағдайды тұрақтандыру үшін көші-қон легін реттеуді қамтамасыз ету шаралары белгіленді : облыстың шағын қалаларындағы экономикалық әлеуетті сақтап қалу мен дамыту мақсатында еңбек нарығы мен жұмыспен қамтуды тұрақтандыру ; еңбек ресурстарын толықтыру үшін репатрианттарды біріктіріп орналастыру ; еңбекпен қамту және репатрианттарды экономикалық бейімдеу бағдарламаларын қажетті ресурстармен ( өндірістің несиелік , негізгі қаржыларымен ) қамтамасыз ету . Сол сияқты демографиялық саясат саласына республикалық және жергілікті бюджеттен қаржы бөлу мәселелерін шешу қажет болды . Ауыл тұрғындарының денсаулығына , ана мен баланы қорғау , бұрынғы жеңілдіктерді қалпына келтіру арқылы көпбалалы отбасыларына қамқорлық жасау мен қолдауға қатысты даму басымдылықтарын