¹ 1 ( 1 ) 2015
баса алмай жығылып жатқан , біреу қандай күнәсұмдығымнан мұндай күйге ұшыраттың құдай ! - дегендей , қимылдауға шамасы келмей , көкке қарап жатып , туған жерге жету мұңлы зарына айналып мәңгілік ұйқыға кеткен шалды , жас баласын бауырына қысып , құшақтаған күйінде өлген жас келіншекті көресің . Бұлардың мұндай халіне қайғырар ешкім жоқ , тек топтоп қарға-құзғын , ит-құс айналаны жамырып жатқанын көресің . Мұның бәрі ертегі емес , болған іс ! Кеудеде шыбын жаны қалғандары еліне жетті . Бұлар не көрді ? Қорақопсысы ойран болған , қоймалары таланған , малдан адал қара қалмаған , жеріне егін салар жан қалмаған . Аяқ жетер жерде азық жоқ , азықты жерге жетер көлік жоқ , көлік болса азық жоқ , қалың алаш алыста , қаны басқадан қайыр жоқ . " Тағы дағдарыс , ашаршылық , тағы өлім ... Бостандық туды , жадырап жаз шықты , күлімдеп күн шықты , бірақ ол бейшаралардың басынан қара тұман серпілмеді , әзірейіл қылышын қынабына салмады . Басы аман , малы түгел ағайын жеткілікті жәрдем бере алмады , әрі-беріден соң олардың халын ұмытуға айналды .
Қазақ баласы қырылып жатыр екен деп табиғат өзгермеді , тағы да қыс түсті . Бейшаралардың халы бұрынғыдан мың есе жаманға айналды . Бір жылдың ішінде өлгені жүз мыңнан асты . Енді бұл қыс талайын қырған шығар . Қанша өлгенін ақ кебіндей қар жасырып жатқан шығар .
Міне қар кетіп , жаз шығуға айналды . Құзғын қарға той қылар , ауа сасыр ... бірақ адам баласы жан себіл екен , әлі де өліп біте қойған жоқ көрінеді , тірілеріне тамақ та табылып қалды дегенді естіп отырмыз : тірілері қолына не түссе соны жеп жатыр дейді . Бұған алаш , я қуанарсың , я жыларсың , өзің біл . Жыласаң - ағайындығың . Бірақ сенің көз жасың ашқа тамақ , жалаңашқа киім болмайды . Көз жасы көмекке жарайтын болса , өзгеден кенде болса да , олар көздің жасынан , көңілдің қайғысынан кенде емес еді " [ 3:109 ].
Жоғарыда айтылған оқиға Жетісу облысындағы 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісті жаншу барысында Қытайға босып кеткен 238 мың қазақ баласының тағдырынан келтірілген үзінді еді . Ал басқа облыстар да жағдай қандай еді ?!
" Енді бұл күнде Жетісуға көрші Сырдария облысының қазағы ашаршылыққа , қырғынға ұшырай бастады . Бұл елде өткен жазда егін , шөп шықпай , қысқа қарсы малдары жұтап , шеттен астық келмей , келтіруге шамасы жетпей , Жетісудай болмаса да бастарына қараңғы күн туды . Шет жағасы бөтен елдерге ауып , бұлардың да адамдары сатылып , берекесі , елдігі кетуге айналды " [ 3:109 ]. Осындай қиын қыстау күндері ұлт зиялылары қазақ халқына қандай үндеу тастады ?
" Осы екі облыста аш-жалаңаш қазақ бауырларға жұрттан жеткілікті жылу жинап , рулы елімізді өлімнен аман алып сақтап қалу мақсатымен Семей облысының Алаш қаласында1 қазақ комитеті мен жастардың " Жанар " атты ұйымы басшылық етіп қауым жасады . 5- наурызда қауым ортасынан іс басқаратын бес кісілік комитет сайлап шығарды . Қауымның бастығы - Әлихан Бөкейханов , жәй бастығы , көмекшісі Мұқаш Поштайұлы болды . Комитет
Төрағасы - Міржақып Дулатұлы , орынбасары - Жүсіпбек Аймауытұлы , хатшысы - Мұхтар Әуезұлы , қазынашысы - Абдолла Есіркепұлы , тағы бір мүшесі - Абдолла Қоскейұлы . Мәжілісте 7 мың сомдай жылу жиналды . Комитет іске кірісті " [ 3:109 ]. Енді осы комитеттің белді мүшесі Міржақып Дулатұлының үндеуіне назар аударалық . " Саналы алаш ! Мына екі облыстағы бауырларымыздың жайы бәрімізге мәлім . Біз жұрт боламыз , тізгінімізді өзіміз аламыз деп отырмыз . Жұртымыздың бір жағы мынадай
Àññàìáëåÿãà 20 æûë
жоғалғаны тұрғанда , кіммен жұрт боламыз ? Кеше бір облысымыз ойран болса , бүгін екінші облысымыз мынадай апатқа ұшырап тұрса , ертең үшінші , арғы күні төртінші облысымыздың басына , сүйте-сүйте бәріміздің басымызға мұндай халдың келмесіне қайдан көзіміз жетеді ?! Тұтанған өртті мезгілінде сөндірмесек , ол өртке ертең бәріміз де шалынбаймыз ба ? Шарпылмаймыз ба ? Сонда бізді кім жұрт қылады ! Онда біз жұрт болмаймыз , жоғаламыз . Мейірімді алаш ! Рулы елің қан жұтып тұрғанда , сен май жұтпа ! Ата-аналар ! Сендер балаларыңды еркелетіп , маңдайынан сипап , күнге , желге қақтырмай отырғанда , өздеріңдей қазақтың баласы шетке сатылып , көзіне шыбын үймелеп , жетімдікте жүргенін , бір түйір тамаққа , бір жұтым сусынға зар болып жылап отырғанын ойланыңдар ! Сендердің қыз-келіншектерің алтын-күміске малынып , бойларын түзеп , жылы үйде , жәйлі төсекте отырғанда , ол қазақтың әйелі мен қыздары күндікте , ашжалаңаш , абыройынан айрылған жайы бар . Атқа мінген азамат ! Сендерге ел керек , жұрт керек болса , басшылық қылып , алашты аман сақтау қамына кірісіңдер ! - Намыстан , алаш ! - Жігерлен , алаш ! - Тас бауыр болма алаш !" [ 3:109 ]. 1916 ж . ұлт-азаттық қозғалыстың нәтижесінде 3000 адам жазаланып , көтерілістің 12 басшысы жұрт алдында дарға асылды , 238 мың адам Қытайға көшіп кетіп , қазақ халқы жарты миллиондай адамынан айрылса , 1918-1920 жж азамат соғысы барысында бүкіл Кеңес Одағы жерінде 8 миллиондай адам қырылған еді , оның қаншамасы қазақ бауырларымыз еді . 1931-33 жж 1 миллион 820 мың қазақ аштықтан қырылды ( 5 ). " Неткен мықты мынау қазақ ! 20- жылғы кәмпескеден , 30-жылғы аштық пен репрессиядан 40-жылғы алапат соғыстан , 50-жылғы сталиндік бұғаудан 70-жылға созылған мәңгүрттіктен аман қалған бұл қазақ !" [ 4:26 ]. 1986 жылғы " Желтоқсан " оқиғасы кезінде Алматы қаласының көшелеріне азаттық көктемі үшін айқасқа шыққан қазақ жастарының алғы легінде болып жалаға ұшыраған өреннің өз жүрек естелігі , жан толғанысы : " Жас арудың жанарында -Желтоқсан , Қанды ғасыр табанында- Желтоқсан . Қаралы өмір қайыстырған халқымның Қара тұман қабағында- Желтоқсан . Жазықсыздың көз жасына жуынып , Абақтыға тастаған да -Желтоқсан . Жауыздықты жасқаған да -Желтоқсан , Жаңа ғұмыр бастаған да- Желтоқсан ". [ 4:26 ]. 1989 жылы 29 тамызда Семей полигонының жабылуы -бұл да қазақ халқының бейбітшілікті әскери мансаптан жоғары қоятындығының дәлелі болды . Осынау әлемдік маңызы бар қадамды жасаған Н . Ә . Назарбаев туралы Тұманбай Молдағалиевтің " Тұңғыш Президент " деген өлеңі біздің түйткілді ойымыздан шықты : " Шықты тарап ой данадан Бет қарады жұлдыз беті , Өзі қалап сайлап алған , Елімнің бар президенті . Шырақ етіп өмір нұрын Алыс тартты алдағы жол . Ел намысын , елдің жүгін Арқалаған ардағым ол " [ 4:26 ]. Міне осындай тарихы бар қайран халқымның қаншама біртуар азаматтары елі мен жері деп еңіреген ерлер елі , " Отан " дегенде ішкен асын жерге қойған қас батырлар жері , дана да данышпан кемеңгер жандар мекені Қазақстан үшін діни экстремизм қаупі біздің тәуелсіздігіміз бен бейбіт елімізге жар астында
12