Linguistics ¹ 1-2( 16) 2017
bıt bıt( быт-быт) |
qırt( қырт) |
tıpır tıpır( тыпыр-тыпыр) |
buldır buldır( бұлдыр бұлдыр) |
qırt qırt( қырт-қырт) |
tır tır( тыр-тыр) |
gümp( гүмп) |
qıtır( қытыр) |
ha ha( ха-ха) |
gümp gümp( гүмп-гүмп) |
qıtır qıtır( қытыр қытыр) |
şaq( шақ) |
gür( гүр) |
laq laq( лақ лақ) |
şaq şaq( шақ-шақ) |
gür gür( гүр-гүр) |
lap( лап) |
şaq şuq( шақ-шұқ) |
dañgıl duñgıl( даңгыл дұңгыл) |
lap lap( лап-лап) |
şaqur şuqır( шақұр-шұқыр) |
danğır dunğır( даңғыр-дұңғыр) |
lıq lıq( лық лық) |
şaqır şuqır( шақыр-шұқыр) |
danğır( даңғыр) |
loq loq( лоқ лоқ) |
şaldır şaldır( шалдыр-шалдыр) |
danğır dunğur( даңғыр-дұңғыр) |
lüp lüp( лүп лүп) |
şaldır şuldır( шалдыр-шүлдыр) |
dan dun( даң-дұң) |
miyaw( мияу) |
şapır şupır( шапыр-шүпыр) |
dar dar( дар-дар)* |
mö( мө) |
şap( шар) |
düñk düñk( дүңк-дүңк) |
patır patır( патыр-патыр) |
şıq şıq( шық-шық) |
dız dız( дыз-дыз)* |
pır pır( пыр-пыр) |
şıqır şıqır( шықыр-шықыр) |
dıq dıq( дық-дық) |
pıs( пыс) |
şıldır( шылдыр) |
dın( дың) |
pıs pıs( пыс-пыс) |
şıldır şıldır( шылдыр-шылдыр) |
dıñ dıñ( дың – дың) |
pış pış( пыш-пыш) |
şıñq( шыңқ) |
dıñğır dıñğır( дыңғыр – дыңғыр) |
saqır( сақыр) |
şıñq şıñq( шыңқ-шыңқ) |
dır dır( дыр – дыр) |
saqır saqır( сақыр-сақыр) |
şıñ şıñ( шың-шың) |
dik dik( дік-дік) |
sır sır( сыр сыр) |
şıp( шып) |
dingil dingil( діңгіл – діңгіл) |
taq( тақ) |
şıp şıp( шып-шып) |
zar zar( зар – зар) |
taq taq( тақ-тақ) |
şıpır şıpır( шыпыр шыпыр) |
zıñ zıñ( зың-зың) |
taq tuq( тақ тұқ) |
şır( шыр) |
zıñq( зыңқ) |
taqır tuqır( тақыр тұқыр) |
|
Kazak Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde ses değişikliği nedeniyle yansıma sözler farklılık gösterebilmektedir. Ancak ses değişikliği nedeniyle farklılaşan yansımalar da ortak kullanılanyansıma sözlere dâhil edilmelidir. Kazak Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde ses değişikliği nedeniyle farklılık gösteren yansıma sözler aşağıda tabloda örneklendirilmiştir:
Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi dabır dubır( дабыр-дүбыр) batır butır( батыр-бүтыр) küdir( күдір) küdir küdir( күдір – күдір) kütir kütir( күтір) kirt kirt( кірт-кірт) şart şurt( шарт-шұрт) şatır şutır( шатыр-шүтыр) tapır tupur patır putur kütür kütür kütür kütür kırt kırt cart curt çatır çutut
Kuzey-Batı Türk Lehçeleri ile Güney-Batı Türk lehçelerindeki belirgin ses değişmeleri dikkate alınarak ortak kullanılan yansıma sözlerin sayısı artırılabilir. Ses değişimine uğrayanyansıma sözlerin tamamı listeye eklenirse ortak kullanılanların oranı oldukça artacaktır. Bu da her iki lehçenin doğadaki sesleri taklit etmeyi benzer şekilde yaptığını ortaya koyacaktır.
SONUÇ Bu çalışmada Kazak Türkçesinde yer alan yansıma sözlerin Türkiye Türkçesinden farklılıkları ve benzerlikleri örnekler üzerinde gösterilmeye çalışılmıştır. Kazak Türklerininyerleşik hayata geç geçmeleri ve sözlü kültürün oldukça yaygın olmasından kaynaklanarak çevresinde var olan sesleri dile yerleştirmesi tabii olarak yansıma sözlerdeki zenginliği de artırmıştır. Kazak Türkçesinde anlatılmak istenen birçok şey, doğadaki sesler adlandırılarak ve mümkün olduğunca betimlenerek anlatılmıştır. Türkiye Türkçesinden ayrılan en önemli yanı isegramer kitapları tarandığı zaman ortaya çıkmıştır. Gramer kitapları yansıma sözleri ayrı bir tür olarak alıp ayrıntılı olarak açıklayıp örneklendirmektedir. Duyu organlarımızla algılanıp adlandırılan bu yansıma sözler temelde kaynağı bir olmasına rağmen ifade ediliş şekilleri her iki lehçede farklı yapılar arz etmektedir. Hayvanların, nesnelerin ve insanların çıkarmış olduğu sesler tabiatı gereğince aynı seslerdir. Bizim için önemli olan bu malzemenin dilde varoluş şekilleridir. Bu da toplumların çevreyi algılamasındaki farklılıkları ortaya koymaktadır. Doğadaki sesler her yerde aynı olmasına karşın yansımalar farklı algılanır. Algı anlayış ile ilgilidir ve dil algı ürünüdür. Algılar ise bölgeden, yaşam biçiminden ve kalıtımdan etkilenir. Toplumlar ağız ve gırtlak yapılarına uygun bir dil geliştirirler. Kazak Türkçesi her ne kadar Türkçenin bir lehçesi olsa da Türkiye Türkçesiyle yansıma sözlerde farklılıkların olması yaşadığı coğrafya, kültür, yaşam biçimi gibi çeşitli sebeplerden kaynaklanmaktadır. Kazak Türkçesindeki 1029 yansıma sözden 98 tanesi Türkiye Türkçesi ile ortak olarak kullanılmaktadır. Bu ortaklık tespit edilirken Türkçe Sözlük, Türkçe İkilemeler Sözlüğü ve Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler adlı eserler taranmıştır. Oranlarsak benzerlik % 9,5’ tir. Bu oran oldukça düşük olmasına rağmen ortak yansıma seslerin az olduğunu göstermemektedir. Çünkü bu orana ses değişimine uğrayan yansıma sözler dâhil değildir. Eğer bu yansıma sözler de bu orana dâhil edilirse ortak yansıma sözcükler oldukça artacaktır. Kazak Türkçesi 19. yüzyılın sonunda yazı dili haline gelmiştir. Şu anda edebî dil olarak da gelişmesini sürdüren Kazak Türkçesi daha önceki asırlarda Doğu Türkçesinin ve
17