Linguistics ¹ 1-2 ( 16 ) 2017
bıt bıt ( быт-быт ) |
qırt ( қырт ) |
tıpır tıpır ( тыпыр-тыпыр ) |
buldır buldır ( бұлдыр бұлдыр ) |
qırt qırt ( қырт-қырт ) |
tır tır ( тыр-тыр ) |
gümp ( гүмп ) |
qıtır ( қытыр ) |
ha ha ( ха-ха ) |
gümp gümp ( гүмп-гүмп ) |
qıtır qıtır ( қытыр қытыр ) |
şaq ( шақ ) |
gür ( гүр ) |
laq laq ( лақ лақ ) |
şaq şaq ( шақ-шақ ) |
gür gür ( гүр-гүр ) |
lap ( лап ) |
şaq şuq ( шақ-шұқ ) |
dañgıl duñgıl ( даңгыл дұңгыл ) |
lap lap ( лап-лап ) |
şaqur şuqır ( шақұр-шұқыр ) |
danğır dunğır ( даңғыр-дұңғыр ) |
lıq lıq ( лық лық ) |
şaqır şuqır ( шақыр-шұқыр ) |
danğır ( даңғыр ) |
loq loq ( лоқ лоқ ) |
şaldır şaldır ( шалдыр-шалдыр ) |
danğır dunğur ( даңғыр-дұңғыр ) |
lüp lüp ( лүп лүп ) |
şaldır şuldır ( шалдыр-шүлдыр ) |
dan dun ( даң-дұң ) |
miyaw ( мияу ) |
şapır şupır ( шапыр-шүпыр ) |
dar dar ( дар-дар )* |
mö ( мө ) |
şap ( шар ) |
düñk düñk ( дүңк-дүңк ) |
patır patır ( патыр-патыр ) |
şıq şıq ( шық-шық ) |
dız dız ( дыз-дыз )* |
pır pır ( пыр-пыр ) |
şıqır şıqır ( шықыр-шықыр ) |
dıq dıq ( дық-дық ) |
pıs ( пыс ) |
şıldır ( шылдыр ) |
dın ( дың ) |
pıs pıs ( пыс-пыс ) |
şıldır şıldır ( шылдыр-шылдыр ) |
dıñ dıñ ( дың – дың ) |
pış pış ( пыш-пыш ) |
şıñq ( шыңқ ) |
dıñğır dıñğır ( дыңғыр – дыңғыр ) |
saqır ( сақыр ) |
şıñq şıñq ( шыңқ-шыңқ ) |
dır dır ( дыр – дыр ) |
saqır saqır ( сақыр-сақыр ) |
şıñ şıñ ( шың-шың ) |
dik dik ( дік-дік ) |
sır sır ( сыр сыр ) |
şıp ( шып ) |
dingil dingil ( діңгіл – діңгіл ) |
taq ( тақ ) |
şıp şıp ( шып-шып ) |
zar zar ( зар – зар ) |
taq taq ( тақ-тақ ) |
şıpır şıpır ( шыпыр шыпыр ) |
zıñ zıñ ( зың-зың ) |
taq tuq ( тақ тұқ ) |
şır ( шыр ) |
zıñq ( зыңқ ) |
taqır tuqır ( тақыр тұқыр ) |
|
Kazak Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde ses değişikliği nedeniyle yansıma sözler farklılık gösterebilmektedir . Ancak ses değişikliği nedeniyle farklılaşan yansımalar da ortak kullanılanyansıma sözlere dâhil edilmelidir . Kazak Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde ses değişikliği nedeniyle farklılık gösteren yansıma sözler aşağıda tabloda örneklendirilmiştir :
Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi dabır dubır ( дабыр-дүбыр ) batır butır ( батыр-бүтыр ) küdir ( күдір ) küdir küdir ( күдір – күдір ) kütir kütir ( күтір ) kirt kirt ( кірт-кірт ) şart şurt ( шарт-шұрт ) şatır şutır ( шатыр-шүтыр ) tapır tupur patır putur kütür kütür kütür kütür kırt kırt cart curt çatır çutut
Kuzey-Batı Türk Lehçeleri ile Güney-Batı Türk lehçelerindeki belirgin ses değişmeleri dikkate alınarak ortak kullanılan yansıma sözlerin sayısı artırılabilir . Ses değişimine uğrayanyansıma sözlerin tamamı listeye eklenirse ortak kullanılanların oranı oldukça artacaktır . Bu da her iki lehçenin doğadaki sesleri taklit etmeyi benzer şekilde yaptığını ortaya koyacaktır .
SONUÇ Bu çalışmada Kazak Türkçesinde yer alan yansıma sözlerin Türkiye Türkçesinden farklılıkları ve benzerlikleri örnekler üzerinde gösterilmeye çalışılmıştır . Kazak Türklerininyerleşik hayata geç geçmeleri ve sözlü kültürün oldukça yaygın olmasından kaynaklanarak çevresinde var olan sesleri dile yerleştirmesi tabii olarak yansıma sözlerdeki zenginliği de artırmıştır . Kazak Türkçesinde anlatılmak istenen birçok şey , doğadaki sesler adlandırılarak ve mümkün olduğunca betimlenerek anlatılmıştır . Türkiye Türkçesinden ayrılan en önemli yanı isegramer kitapları tarandığı zaman ortaya çıkmıştır . Gramer kitapları yansıma sözleri ayrı bir tür olarak alıp ayrıntılı olarak açıklayıp örneklendirmektedir . Duyu organlarımızla algılanıp adlandırılan bu yansıma sözler temelde kaynağı bir olmasına rağmen ifade ediliş şekilleri her iki lehçede farklı yapılar arz etmektedir . Hayvanların , nesnelerin ve insanların çıkarmış olduğu sesler tabiatı gereğince aynı seslerdir . Bizim için önemli olan bu malzemenin dilde varoluş şekilleridir . Bu da toplumların çevreyi algılamasındaki farklılıkları ortaya koymaktadır . Doğadaki sesler her yerde aynı olmasına karşın yansımalar farklı algılanır . Algı anlayış ile ilgilidir ve dil algı ürünüdür . Algılar ise bölgeden , yaşam biçiminden ve kalıtımdan etkilenir . Toplumlar ağız ve gırtlak yapılarına uygun bir dil geliştirirler . Kazak Türkçesi her ne kadar Türkçenin bir lehçesi olsa da Türkiye Türkçesiyle yansıma sözlerde farklılıkların olması yaşadığı coğrafya , kültür , yaşam biçimi gibi çeşitli sebeplerden kaynaklanmaktadır . Kazak Türkçesindeki 1029 yansıma sözden 98 tanesi Türkiye Türkçesi ile ortak olarak kullanılmaktadır . Bu ortaklık tespit edilirken Türkçe Sözlük , Türkçe İkilemeler Sözlüğü ve Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler adlı eserler taranmıştır . Oranlarsak benzerlik % 9,5 ’ tir . Bu oran oldukça düşük olmasına rağmen ortak yansıma seslerin az olduğunu göstermemektedir . Çünkü bu orana ses değişimine uğrayan yansıma sözler dâhil değildir . Eğer bu yansıma sözler de bu orana dâhil edilirse ortak yansıma sözcükler oldukça artacaktır . Kazak Türkçesi 19 . yüzyılın sonunda yazı dili haline gelmiştir . Şu anda edebî dil olarak da gelişmesini sürdüren Kazak Türkçesi daha önceki asırlarda Doğu Türkçesinin ve
17