Bölüm
9
DUYU ORGANLARI
Organa Sensuum
BU BÖLÜMDE NELER ÖĞRENECEĞİZ
*
*
*
*
*
DERİ
KOKU ORGANI
TAD ORGANI
GÖZ
KULAK
GİRİŞ
Duyu organları (organa sensuum), canlının kendi iç dünyasında ortaya çıkan değişiklikler ile
yaşadığı ortamdaki çeşitli uyarıları (fiziksel, kimyasal, mekanik) alarak MSS’ne iletilmesini sağlayan organlardır. Bundan 2000 yıl önce Aristo’nun, dokunma, koku, tad, işitme ve görme olmak
üzere 5 duyu tanımlamasına karşın, bugün bunlara ilaveten basınç, ağrı, sıcak, soğuk, hareket,
denge, açlık, tokluk vb.duyuların da varlığını biliyoruz. Bu duyuların alınmasını sağlayan organlar,
reseptör adını verdiğimiz özel algılama ünitelerine sahiptir. Reseptörlerle alınan duyum, duysal
sinirlerle MSS’nin ilgili alanlarına (korteks serebrinin genel duyu, işitme, görme merkezleri, hipotalamus, beyin sapındaki solunum ve dolaşım merkezleri) iletilir. Herbir reseptör, uyaran cinsine bağlı
olmaksızın tek bir yanıt doğurur. Örneğin göze vurulan yumruk, parlak ışıklar şeklinde yorumlanır;
derideki ısı reseptörleri elektrostimülatörle uyarılırsa sıcaklık duyusu alınır. Her reseptör, kendine
gelen uyarıları, sinir impulsu-elektrik enerjisine dönüştüren biyolojik bir transdüserdir.
Reseptörler, lokalizasyonlarına göre dört gruba ayrılırlar. Deride bulunan ve dış ortamdan gelen
direkt uyarıları alan reseptörlere eksteroreseptör, vücut içinde bulunan, kan basıncı, oksijen ve
karbondioksit konsantrasyonu vb.algılayan reseptörlere interoreseptör, uzaktan gelen ses, görüntü ve koku duyularını alabilen reseptörlere telereseptör, eklemler, kaslar ve kulağın vestibüler
bölümünde bulunan derin duyu reseptörlerine proprioreseptör denir. Algıladıkları uyarı tiplerine
göre de reseptörler, termoreseptör, nosiseptör, kemoreseptör, fotoreseptör, mekanoreseptör ve
baroreseptör olarak adlandırılırlar.
Duyular, genel duyular ve özel duyular olarak iki grupta ele alınırlar. Dokunma, basınç, titreşim,
sıcak-soğuk, stereognosis ve propriosepsiyon gibi duyular GENEL DUYU, görme, işitme-denge,
koku ve tad ÖZEL DUYULAR olarak adlandırılır. Propriosepsiyon dışındaki genel duyu reseptörleri
deride de bulunurlar. Bu nedenle, özel duyulara girmeden önce derinin yapısı, fonksiyonları ve
eklentilerini inceleyeceğiz.
I. DERİ VE EKLENTİLERİ
Deri ile eklentileri olan kıllar, tırnaklar, deri bezleri ve deride bulunan genel duyu reseptörleri integumentum commune (Lat. integumentum=örtü) veya İNTEGUMENTER SİSTEM başlığı altında
ele alınır. Deri ve eklentilerini ayrı ayrı inceleyeceğiz.
157