4 ENFEKSİYON HASTALIKLARI VE MİKROBİYOLOJİSİ
2-merkaptoetanol solüsyonlarına ve özellikle son yıllarda da ticari fenol içeren dezenfektanlara duyarlı oldukları bildirilmektedir( 6).
Prionlar ile ilk çalışmalar scrapie üzerinde yapılmış ve ilk prion molekülü( PrP) scrapie ile enfekte hayvanların beyinlerinden elde edilmiştir. Bu molekülün 27-30 kd ağırlığında, nöronal hücre yüzeyinde yer alan bir sialoglikoprotein olduğu ve enfektiviteden sorumlu olduğu saptanmıştır. PrP içeren fibrillerin spongioform ensefalopatisi olan hastaların beyin dokularında bulunduğu ve bu proteini kodlayan genin insanlarda 20 no’ lu kromozomun kısa kolu üzerinde lokalize olduğu gösterilmiştir( 7,8).
Prionların herhangibir nükleik asit içermedikleri halde nasıl replike olduğu ve enfeksiyon patogenezi halen açıklığa kavuşmamıştır. Deneysel olarak enfeksiyonun oluşturulduğu hayvan modellerinde PrP’ nin enfekte dokularda birikmiş olması ve sonucunda hastalık oluşturması prionların replike olabildiğini göstermektedir. Prionların replikasyonunu açıklayan en güncel teori çekirdek( seed) protein molekülünün hücrede devamlı üretilen normal protein prekürsörlerinin değişimi için bir kalıp oluşturmasıdır. Bu teoriye göre, PrPc sağlıklı kişilerde bulunan, hücresel bir protein olup, hücre membranında“ phosphatidyl inositol glucan” bağı ile gömülüdür, PrPsc ise hidrofobik protein olup scrapie’ li beyin dokusunda bulunmaktadır. PrPsc hücre yüzeyindeki PrPc ile agrege olur, böylece PrPsc, PrPc’ nin serbest hale geçmesini ve sonuçta PrPsc’ ye dönüşüm sağlanmış olur, siklus aynen devam eder. Sentez edilen PrPsc’ ler nöronlar içinde vakuolizasyon ve spongioform görünüme neden olmaktadır. Bu proteinin gerçek biyolojik rolü bilinmemektedir( 1,6,8).
Mutasyon sonucu oluşan spongioform ensefalopatiler, enfekte konaktan sağlıklı konağa verildiğinde bulaşıcı olabilmektedir. Bu geçiş insanlarda iyatrojenik( örn: kontamine nöroşirürji aletleri, kornea ve duramater greftleri) olabildiği gibi, yiyeceklerle de bulaşabilmektedir( 1).
VİROİDLER, VİRUSOİDLER
Bazı bitki hastalıklarının etkenleri olarak bilien viroidler, küçük( 250-500 nükleotid) çıplak çembersel tek iplikli RNA’ dan meydana gelmiş, otonom replike olabilen moleküllerdir. Viroidlerin son kısımları serbest olmayıp, retroviruslarda olduğu gibi ters olarak yinelenen baz dizelerinden oluşmaktadır. Bu nedenle viroidler konağın hücre dışı nükleazlarına, ultraviyole ve iyonize radyasyonla inaktivasyona dirençlidirler. Ayrıca protein kılıfı içermediklerinden ısı ve formaline de dirençlidirler( 9).
Viroidler protein tabaka içermezler ve enfekte hücrenin çekirdekçiğinde replike olurlar. Replikasyon konağın DNA’ ya bağımlı RNA polimerazı ile gerçekleşmektedir( 10).
Viroidlerin insanlarda hastalık oluşturup oluşturmadıkları bilinmemektedir( 1). Hepatit D virusunun( delta virus) tek iplikli RNA’ sının insanlarda viroid benzeri patojen olabileceği belirtilmektedir. Hepatit D virusu potato spindle tuber viroid ile nükleotid benzerliği göstermektedir. Bu virus viroidlerden farklı olarak daha büyüktür( 1700 nükleotid) ve çevresi protein kılıfı ile çevrilidir.
Virusoidler ise viroidler gibi küçük( aynı büyüklükte), belirli bitki viruslarının( örn: velvet tobacco mottle virus) satellit RNA’ sı olarak tanımlanmaktadır. Virusoidler viroidlerden farklı olarak sitoplazmada konak hücresi veya yardımcı virusun RNA’ ya bağımlı RNA polimerazı ile replike olmaktadırlar( 1,8).
VİRUSLAR
Viruslar enfeksiyon etkenleri arasında heterojen bir sınıf oluşturmaktadır. Bunlar diğer etkenlerden büyüklük ve morfoloji farklılıkları, karmaşıklıkları( complexity), değişik konak özgüllüğü göstermeleri ve konakta enfeksiyon oluşturma farklılıkları ile ayrılmaktadırlar. Virusların kendine özgün ve diğer mikroorganizmalardan ayıran özellikleri Tablo 1.2’ de gösterilmiştir( 11).
Tablo 1.2. Enfeksiyon etkenlerinin bazı özelliklerinin karşılaştırılması |
|
Virus |
Bakteri |
Klamidya |
Mikoplazma |
Riketsiya |
Mantar |
Protozoon |
Helmint |
Nükleik Asit |
DNA veya RNA |
DNA ve RNA |
DNA ve RNA |
DNA ve RNA |
DNA ve RNA |
DNA ve RNA |
DNA ve RNA |
DNA ve RNA |
Çekirdek |
– |
– |
– |
– |
– |
+ |
+ |
+ |
membranı |
|
|
|
|
|
|
|
|
Hücre duvarı |
– |
+ |
+ |
– |
+ |
+ |
– |
– |
Replikasyon veya üreme
Canlı olmayan ortamda üreme
Antibiyotik duyarlılığı
Hücre içinde
* M. fermentans hücre içinde ürer. ** R. quintana hücre dışında ürer.
Hücre içinde ve dışında, ikiye bölünerek
Hücre içinde, ikiye bölünerek
Hücre dışında * ikiye bölünerek
Hücre içinde **, ikiye bölünerek
Hücre içinde ve dışında, ikiye bölünerek ve seksüel
Hücre içinde ve dışında, ikiye bölünerek ve seksüel
– + – + – + Bazıları +
– + + + + – Bazıları –
Hücre dışında süksüel