66 · Tıbbi Terminoloji
Sayrılık , Hastalık , Morbus , Disease
İnsanın kendisini bedensel veya ruhsal bakımdan iyi hissetmemesi ve günlük etkinliklerini verimli biçimde yerine getirememesine sayrılık , bu durumdaki kişilere de sayrı denmesi Türk Dil Kurumu ’ nca kabul edilmiş ve terim olarak önerilmiştir .
Ancak ülkemizde halen Farsça kökenli hastalık ( hasta / lık ) deyimi ve sağlığı bozulmuş olan kişilere de hasta ( Far . haste ) denmesi geniş kabul görmektedir . Türkçe ekler getirilerek “ hastalanmak ”, “ hastalandırmak ”, “ hastalanma ”, “ hastalıklı ” sözcükleri türetilmiş , “ hastabakıcı ” birleşik terimi elde edilmiştir . Yataklı tedavi kurumları için de Farsça birleşik sözcük “ hasta + hane ” ( sayrıevi ) kullanılagelmiştir . Fakat dilimizin doğal sadeleşme sürecinde bu terim kısaltılarak hastane şeklini almıştır . Eskiden kullanılan Arapça kökenli maraz ve illet deyimlerine günlük konuşma dilinde pek rastlanmamaktadır . Yine Arapçadan türetilen rahatsızlık ( rahat / sız / lık ) sözcüğü ile belirsiz ve kesinleşmemiş bir hastalanma durumu ifade edilir .
Tıp terimleri arasında “ hastalık ” anlamında kullanılan Grekçe kökenli birkaç sözcük bulunmaktadır : nosos ( hastalık ), pathos ( ıstırap ) ve asthenia ( güçsüzlük ). Bunlardan “ nosocomion ” ( hastane ), “ nosologia ” ( hastalıkların sınıflandırılması ), “ nosophobia ” ( hastalanma korkusu ); “ pathia ” ( rahatsızlık ), “ pathologia ” ( sayrıbilim , maraziye , ilm-ül-emraz ) gibi terimler türetilmiştir . “ Asthenia ” deyimi daha ziyade çağdaş Yunancada tercih edilmektedir .
Latincede “ hastalık ” karşılığı olarak morbus terimi kullanılır . Buradan da “ morbidus ” ve “ morbosus ” sıfatları , “ morbiditas ” ( morbidite , hastalanma oranı ) ve “ morbilli ” ( hastalıkçık = kızamık ) terimleri türetilmiştir . Hasta kişi için “ aegrotus ”, hastane için “ hospitalium ” (= konukevi ) tercih edilir . Antik çağdaki hastanelere “ asklepieion ” ( Gr ) veya “ aesculapium ” ( Lat ) denmiştir .
Hastalık karşılığı olarak Fransızcada “ maladie ” sözcüğü kısaca “ mal ” olarak da kullanılabilmektedir . Almancada “ Krankheit ”, İngilizcede ise “ disease ” ( güncel konuşmada “ sickness ” veya “ illness ”) sözcükleri tercih edilir . Hasta olan kişilere Fransızcada “ malade / patient ”, İngilizcede “ patient ”, Almancada “ Kranke / Patient ” denmektedir . Buradaki “ patient ” terimi Latince “ patior ” (= sabretmek , katlanmak ) eylem kökünden gelen ortaç olup , “ ıstıraplara katlanan ” anlamındadır .
Hastane terimi için Fransızcada “ hôpital ” ( bazı eski hastaneler için “ hôtel- Dieu ”), İngilizcede “ hospital ”, Almancada “ Krankenhaus ” veya “ Spital ” ( küçük hastaneler için “ Lazarett ”) deyimleri kullanılmaktadır . İslâm tıbbının hastaneleri için “ dâr-üş-şifâ ”, “ dâr-üs-sıhha ”, “ dâr-üt-tıbb ”, “ tımarhane ”, “ maristan ”, “ bimaristan ” deyimleri kullanılmıştır .