66 · Tıbbi Terminoloji
Sayrılık, Hastalık, Morbus, Disease
İnsanın kendisini bedensel veya ruhsal bakımdan iyi hissetmemesi ve günlük etkinliklerini verimli biçimde yerine getirememesine sayrılık, bu durumdaki kişilere de sayrı denmesi Türk Dil Kurumu’ nca kabul edilmiş ve terim olarak önerilmiştir.
Ancak ülkemizde halen Farsça kökenli hastalık( hasta / lık) deyimi ve sağlığı bozulmuş olan kişilere de hasta( Far. haste) denmesi geniş kabul görmektedir. Türkçe ekler getirilerek“ hastalanmak”,“ hastalandırmak”,“ hastalanma”,“ hastalıklı” sözcükleri türetilmiş,“ hastabakıcı” birleşik terimi elde edilmiştir. Yataklı tedavi kurumları için de Farsça birleşik sözcük“ hasta + hane”( sayrıevi) kullanılagelmiştir. Fakat dilimizin doğal sadeleşme sürecinde bu terim kısaltılarak hastane şeklini almıştır. Eskiden kullanılan Arapça kökenli maraz ve illet deyimlerine günlük konuşma dilinde pek rastlanmamaktadır. Yine Arapçadan türetilen rahatsızlık( rahat / sız / lık) sözcüğü ile belirsiz ve kesinleşmemiş bir hastalanma durumu ifade edilir.
Tıp terimleri arasında“ hastalık” anlamında kullanılan Grekçe kökenli birkaç sözcük bulunmaktadır: nosos( hastalık), pathos( ıstırap) ve asthenia( güçsüzlük). Bunlardan“ nosocomion”( hastane),“ nosologia”( hastalıkların sınıflandırılması),“ nosophobia”( hastalanma korkusu);“ pathia”( rahatsızlık),“ pathologia”( sayrıbilim, maraziye, ilm-ül-emraz) gibi terimler türetilmiştir.“ Asthenia” deyimi daha ziyade çağdaş Yunancada tercih edilmektedir.
Latincede“ hastalık” karşılığı olarak morbus terimi kullanılır. Buradan da“ morbidus” ve“ morbosus” sıfatları,“ morbiditas”( morbidite, hastalanma oranı) ve“ morbilli”( hastalıkçık = kızamık) terimleri türetilmiştir. Hasta kişi için“ aegrotus”, hastane için“ hospitalium”(= konukevi) tercih edilir. Antik çağdaki hastanelere“ asklepieion”( Gr) veya“ aesculapium”( Lat) denmiştir.
Hastalık karşılığı olarak Fransızcada“ maladie” sözcüğü kısaca“ mal” olarak da kullanılabilmektedir. Almancada“ Krankheit”, İngilizcede ise“ disease”( güncel konuşmada“ sickness” veya“ illness”) sözcükleri tercih edilir. Hasta olan kişilere Fransızcada“ malade / patient”, İngilizcede“ patient”, Almancada“ Kranke / Patient” denmektedir. Buradaki“ patient” terimi Latince“ patior”(= sabretmek, katlanmak) eylem kökünden gelen ortaç olup,“ ıstıraplara katlanan” anlamındadır.
Hastane terimi için Fransızcada“ hôpital”( bazı eski hastaneler için“ hôtel- Dieu”), İngilizcede“ hospital”, Almancada“ Krankenhaus” veya“ Spital”( küçük hastaneler için“ Lazarett”) deyimleri kullanılmaktadır. İslâm tıbbının hastaneleri için“ dâr-üş-şifâ”,“ dâr-üs-sıhha”,“ dâr-üt-tıbb”,“ tımarhane”,“ maristan”,“ bimaristan” deyimleri kullanılmıştır.