Die Agri Handboek 5de Uitgawe | Page 575

573 2. Rasse van inheemse en plaaslik verbeterde vee lewende hawe Inheemse rasse 1. Oorsig Suid-Afrika het ’n verskeidenheid geneties uiteenlopende veerasse wat ’n belangrike rol in die sosiale, kulturele en ekonomiese geskiedenis van die land gespeel het. Hieronder tel bees-, skaap-, bok-, vark-, hoender- en perdrasse wat oor die eeue heen by ’n verskeidenheid van natuurlike en sosiokulturele omgewings aangepas het. Bokke en skape is ongeveer 200 nC ingebring en onlangse bewyse dui daarop dat die Sanga-beesrasse van Suidelike Afrika van die Bos primiginius (die oeros), gedurende ’n natter periode in die gebied waar die Saharawoestyn nou is, afkomstig is. Verspreiding met meer nomadiese eienaars het die beeste na die suidelike deel van die kontinent gebring, waar hulle ongeveer 200 tot 700 jaar gelede op die noordelike grense van Suid-Afrika aangekom het. Die oorsprong van hoender- en varkrasse is onduideliker. Dit is moontlik dat hulle gedurende die 16de en 17de eeu deur Europese koloniste (in plaas van vroeë nomades) ingevoer is. As gevolg van kruisteelt en die vervanging met ingevoerde rasse wat deur Europese koloniste na die land gebring is, is die getalle inheemse rasse in Suidelike Afrika aan die afneem teen ’n onrusbarende tempo. Die waarde van inheemse vee Gedurende hul uitgerekte reis vanaf die noorde van die kontinent het die vee by ’n verskeidenheid biome aangepas. Die meeste van die gebiede het periodieke en seisoenale droogtes, voedingstekorte, en ’n verskeidenheid parasiete en siektes gehad. Aanpassing by hierdie omstandighede het hierdie diere taai gemaak en hulle het goed by die fel Suid-Afrikaanse omgewing aangepas, waar hulle sonder addisionele voer of medikasie kan oorleef. Dit maak hulle ’n lewensvatbare alternatief vir die ingevoerde rasse wat nie hierdie aanpassingseienskappe het nie. Daarbenewens toon parasiete en siektes toenemend weerstand teen medisyne, wat die natuurlike weerstand van inheemse rasse nog waardevoller maak. Die persepsieprobleem Die kleiner liggaamsbou en afwesigheid van eenvormige kleur in inheemse rasse het die koloniale setlaars in Suid-Afrika laat glo dat inheemse rasse minderwaardig aan Europese rasse is. Onlangse wetenskaplike evaluasies van inheemse vee het getoon dat, in plaas daarvan dat hulle minderwaardig is, die diere meer as die eksotiese rasse produseer in die lae onderhoudstoestande wat tipies in die randgebiede van die land voorkom. Bewaring deur benutting Bewaring was nog nooit effektief waar inwoners honger ly nie. In Afrika het dit geblyk dat dit moeilik is om die tradisionele praktyk te gebruik om klein kernkuddes en -troppe te beskerm ten einde volbloed inheemse veerasse in stand te hou. Onlangs is hierdie benadering vervang deur die kommersialisering van inheemse rasse en die bemarking van hul produkte (soos velle en vleis) in nismarkte. In Suid-Afrika blyk dit dat hierdie strategie suksesvol is met rasse soos Nguni-, Afrikaner- en Drakensbergerbeeste; die Dorperskaap en die Boerbok. Die skep van markte en die ontwikkeling van produkte vir inheemse vee het die potensiaal om in die toekoms vinnig uit te brei. Inheemse rasse het hul aanpassingseienskappe behou en in hul natuurlike omgewing kan hulle hitte, droogte, en ’n verskeidenheid parasiete en siektes wat deur bosluise oorgedra word, weerstaan. In tradisionele, ekstensiewe stelsels word beeste gebruik vir vleis, melk, die produksie van beesvelle, as ’n vorm van sekuriteit, vir godsdienstige seremonies, en as brandstof en vloerbedekking. Skape en bokke word hoofsaaklik vir vleis gebruik. Anders as Europese rasse, word inheemse rasse nie hoofsaaklik vir wolproduksie gebruik nie, omdat hulle pels in plaas van wol het. Skape en bokke word as ’n vorm van sekuriteit gebruik. Volbloed inheemse varkrasse word toenemend skaars as gevolg van kruisteelt met gekommersialiseerde bloedlyne; dieselfde geld vir hoenderrasse. Albei spesies het die potensiaal om vir kommersiële produksie benut te word, maar slegs baie beperkte navorsing is al hieroor gedoen en die moontlikhede moet nog verken word. Die volgende is inheemse en plaaslik ontwikkelde rasse: Beeste Afrikaner, Bonsmara, Drakensberger, Hugenoot, Nguni (Venda-, Pedi-, Royla- Nguni-, Tswana- en Shangaanekotipes), Sanganer en Tuli Varke Kolbroek, Windsnyer Skape Afrino, Damara, Dohne Merino, Dormer, Dorper, Izimvu (Zulu), Namakwa Afrikaner, Pedi, Persiese (Swartkop of Rooikop), Ronderrib Afrikaner (Gladde- of Blinkhaar), Ronderrib Afrikaner (Steekhaar), Suid-Afrikaanse Vleismerino, Gevlekte Persiese (Swart of Rooi), Vandor, Van Rooy en Zulu Bokke Veredelde Boerbok, Kalahari Rooi, Savanna Bok, Onverdeelde veldbok Pluimvee Boschvelder, Naked Neck, Ovambo, Potchefstroom Koekoeks, Venda Perde Basotho-ponie, Kaapse Boerperd, Nooitgedachter, Suid-Afrikaanse Boerperd Namib-perd, Nog ’n plaaslik ontwikkelde ras is die Suid-Afrikaanse Swart Volstruis. 3. Plaaslike sakeomgewing Wêreldwye kommer oor die verlies aan diversiteit in genetiese hulpbronne vir plaasdiere, tesame met die toenemende bewustheid van die ware waarde van aangepaste rasse wat minimum sorg vereis vir volhoubare dierelandbou en wat van natuurlike plantegroei leef, het gelei tot die ontstaan van ’n wêreldmark vir hierdie rasse. Die internasionale gewildheid van die SuidAfrikaanse Boerbok, Dorperskaap en Bonsmarabeeste is tipiese voorbeelde van hierdie neiging. Nog ’n opmerklike voorbeeld van ’n inheemse ras wat misgekyk is, en wat getoon het dat dit onder moderne produksiemetodes gelyk is aan die beste, is die Nguni-ras in Suid-Afrika. Daar lê enorme potensiaal in die ontwikkeling van veeprodukte. Voorbeelde hiervan is die aantreklike patroonvel van Ngunibeeste, die fyn handskoenleer van die inheemse skaap- en bokrasse, en die organiese vleisprodukte wat onder verskillende handelsname bemark word. Selfs die nederige Kolbroekvark wat in landelike gebiede voorkom, het potensiaal vir die produksie van varkvet en –vleis in ’n land wat ’n netto-invoerder van varkvet is. Innoverende bemarking en die ondersoek van nismarkte ontwikkel hierdie potensiaal. Hierdie hulp word vanaf die regering en/of bedryf benodig. Produkte van inheemse rasse sal ook arm gemeenskappe in staat stel om ’n gaping in die mark te ontgin.