570
volhoubare trekvermoë wat gelykstaande is met 17% van hierdie
lewende massa, of 240-280 N trekkrag (afhangende van die spesifieke
taak wat verrig word). Hy loop teen ongeveer 0,7 meter per sekonde
terwyl hy werk, en kan hierdie lewering vir 3-4 uur per dag volhou.
So ’n “tipiese” donkie in Afrika suid van die Sahara kan dus 170-200W
volhoubare krag ontwikkel en 1,8-2,8MJ werk per dag verrig. Indien
werktuie of karre meer energie-inset as dit vereis, sal dit nie geskik
wees vir een donkie op ’n slag nie.
• In Suider-Afrika weeg donkiekarre oor die algemeen ongeveer 250kg.
Met ’n klein loonvrag van 100kg sal een donkie die kar dus slegs kan
trek as die pad gelyk is.
• Wat vermy moet word, is die stelsel wat algemeen gebruik word
en uit perdetegnologie aangepas is, waarvolgens die voorpunt van
die disselboom van die diere se nekke af hang aan rieme wat aan ’n
horisontale dwarshout vasgemaak is wat die twee diere deel. Veral
in die geval van tweewielkarre (eerder as vierwielwaens) beteken
ongebalanseerde vrag gewoonlik dat heelwat van die kar se vrag deur
die disselboom op die trekdiere oorgedra word. As die stringe te kort
is, rus hierdie las regstreeks op die donkies se nekke eerder as hulle
skowwe, en donkies se nekke is nie so sterk as dié van perde nie en kan
beseer word. As die stringe te lank is, kan die las wel op die skowwe
rus, maar die diere oefen op die ou end dan nie trekkrag deur die tuig
uit nie, maar op die dwarshout, wat – afhangende van die lengte van die
rieme – teen die donkies se nekke of bobene kan kap en so beserings
kan veroorsaak omdat die dwarshout nie ontwerp is om teen te druk
om die horisontale gewig van die kar te verskuif nie.
Weesvullens
As ’n vul se moer doodgaan en geen ander moer beskikbaar is of een nie
oorreed kan word om die vul aan te neem nie (deur die vul met sout te
bedek om moederlek aan te moedig), is dit van die opperste belang om
’n geskikte ander dier (nie noodwendig ’n donkie nie) te kry wat 24 uur
per dag by die vul kan bly.
Die vulletjie moet natuurlik warm en droog gehou word en moet genoeg
sagte plekke hê waar hy kan lê en slaap.
Vullens het tande en sal begin om plante te proe en sal, vandat hulle net
’n paar dae oud is, gaandeweg begin om dit te eet. Hulle sal egter nie kan
oorleef sonder baie melk nie, wat hulle vir minstens ses maande moet
kry.
Die aanbevole mengsel vir donkies is baie naby aan dié vir mense: 375ml
koeimelk + 125ml water + 1 eetlepel bruinsuiker.
’n Jong donkie moet hierdie mengsel, verhit tot bloedtemperatuur, elke
drie uur uit ’n speenbottel kry.
Hoefwandsiekte en ander oorsake van mankheid
5. Noodhulp vir donkies
Wanneer ’n donkie mank is en die probleem klaarblyklik die hoef is, is dit
soms baie moeilik om te weet presies wat fout is. Swaminfeksies in die
hoefwand kan voorkom, wat baie pynlik is vir die dier en ook na ander
oorgedra kan word. Daar is behandelings wat ’n mens kan probeer, want dit
is dikwels heel doeltreffend. Die volgende word as beproefde rate beskou:
’n Paar noodhulpmiddels:
Kopersulfaatbad (“blouvitrioelbad”):
Item
Brandspiritus
Doel
Aanvanklike skoonmaak van wonde of inspuitplek;
skoonmaak van aanwendingsplankie
Watte (in skyfies of Aanvanklike skoonmaak
bolletjies)
inspuitplekke, ens.
Soutoplossing
sproeibottel
van
wonde
of
in Aanvanklike skoonmaak van wonde; selfs
behandeling van wonde of uitwas van oë
Koeksoda-oplossing in Uitwas van oë ná ’n kobra-aanval
sproeibottel
Pers wondsproeimiddel
Behandeling van wonde wat septies lyk, nadat
dit skoongemaak is
Vaseline
Vir velkwale, insluitende bosluise en wonde wat
aan die genees is
Stockholmteer
Om skoongemaakte wonde te bedek
Aanwendingsplankie
Om seerplekke met stockholmteer te bedek
Groot spyker
Om hoewe mee uit te krap (skoon te maak) en
voorwerpe wat vassit, mee uit te haal
Klein ystersaag
Om hoewe mee reg te sny
’n Voordeel van donkies is dat hulle min siektes en plae kry. Ingewandshelminte
en bosluise kan egter hulle werk beïnvloed en hulle lewens verkort; gereelde
behandeling of bestryding in die omgewing moet dus deel van goeie
boerderypraktyk uitmaak.
Ander probleme waarna opgelet moet word:
• hoef- en beenprobleme as gevolg van agtelosige gebruik
• tuigwonde
• aanvalle deur slange en roofdiere
• asemhalingsiektes as gevolg van koue en nat huisvesting
• oogirritasies, wat tot blindheid kan lei indien dit on behandeld gelaat
word
Hierdie metode is steeds een van die doeltreffendste bestrydingsmetodes.
Voeg by 2 liter water 225ml (11 eetlepels of 45 teelepels) kopersulfaat en
27 ml (5-6 teelepels) asyn en/of sitroensuur. Elke aangetaste voet moet
al om die ander dag vir omtrent vyf minute in die oplossing gebaai word.
As niks anders werk nie, behoort hierdie raat te werk. ’n Goeie tegniek is
om stuk binneband te gebruik om die oplossing in kontak met die voet te
hou. Skuif omtrent die helfte van die binneband oor die poot en been en
gooi dan omtrent ’n koppie van die oplossing daarin. Die oorblywende stuk
binneband word dan om die koot teruggevou en met sagte tou of ’n stuk
rubberrek vasgebind. Die dier word dan vir ’n rukkie rondgelei, want die
loopaksie forseer die oplossing in die geaffekteerde area in. Maak seker
dat die pH van die oplossing ongeveer 4 of effens hoër is, aangesien dit
in voortdurend bewegende kontak met die vel kom. ’n Mens kan die pH
opwaarts aanpas met koeksoda (natriumbikarbonaat).
Die voordeel hiervan is dat dit gemeng en dan onbepaald gebêre kan word.
Selfs as dit verdamp, kan dit met water gerekonstitueer word; dit is egter
beter om te sorg dat dit nie verdamp nie.
6. Internasionale sakeomgewing
Animal Traction Network for Eastern and Southern Africa (ATNESA)
– www.atnesa.org. Verskeie publikasies en organisasies oor die wêreld heen
wat met donkies te doen het, word genoem. Die kieslysopsie “ATNESA
contacts” sluit besonderhede in van kontakte in Zimbabwe, Kenia, Malawi,
Namibië, Tanzanië, Ethiopië, Zambië en die VK. Drie van dié kontakte word
hieronder gegee:
• www.kendat.org – Kenya Network for the Dissemination of Agricultural
Technologies
• www.thedonkeysanctuary.org.uk – UK Donkey Sanctuary werk
wêreldwyd
• www.spana.org – Society for the Protection of Animals Abroad
(SPANA)
• www.ifrtd.org – The International Forum for Rural Transport and
Development
• www.thebrooke.org – ’n oorsese perdeliefdadigheidsorganisasie wat
in die VK gebaseer is.