568
Maniere om ’n donkie se temperament te bepaal
lewende hawe
Donkies
1. Oorsig
Donkies kan ’n kardinale rol in die ekonomie speel. As gevolg van droogtes
het die aantal donkies wat vir grondbewerking en vervoer gebruik word,
dramaties toegeneem. In die suidelike deel van Afrika neem die gebruik van
donkies toe en sal dit waarskynlik vir die afsienbare toekoms nog op hoë
vlakke bly.
Donkies word deur die hele land vir verskillende doeleindes gebruik,
byvoorbeeld vir vervoer op plase en in landelike dorpies, vir die daaglikse
vervoer van water en voorrade, en vir ploegwerk. In die jongste tyd het
hul waarde as “skaap- en bokwagters” die behoefte aan ander vorme van
roofdierbestryding verminder 1.
Donkies is om die volgende redes optimale werkdiere:
• Hulle is goedkoop om aan te skaf en leef lank (~50 jaar).
• Kilogram vir kilogram verrig hulle meer arbeid as osse.
• Kilogram vir kilogram eet en drink hulle baie minder as osse, en hulle
eet plantegroei van besonder lae gehalte.
• Hulle is besonder maklik om te leer en te hanteer.
• Hulle het ’n redelik lae swaartepunt en trek van ’n punt wat nie te hoog
bo die grond is nie.
• Omdat hulle hoewe nie gepunt is nie, rig hulle minimale skade aan
grond aan.
Voordele
Nadele
• vriendelik teenoor mense
• gewillig om te werk
• kan in ’n klein ruimte omdraai
• maklik om af te rig
• het min aandag tydens werk
nodig
• kan swakgehaltevoer goed benut
• het min water nodig
• word nie veel deur uitwendige
parasiete geaffekteer nie
• het minder uitwerking op die
grond as beeste of masjinerie
• oorleef goed in tsetsegebiede
• kan droogtes beter deurstaan as
beeste
• betreklik goedkoop om aan te
koop
• sterk vir hulle grootte
• kan met goeie versorging lank
leef en werk
• melk goed vir mense, veral
babas
• kan gebruik word om ander
soorte diere te kalmeer, af te rig
en op te pas
• werk beter in pare saam met ’n
maat
• kry swaar as hulle eensaam is
• raserig wanneer gefrustreerd of
eensaam
• maats word nie maklik geskei nie
• ongekastreerde hingste
aggressief teenoor ander donkies
• vel kry maklik seer
• geneig om ver rond te dwaal as
hulle sonder toesig is
• geneig om nie uit die pad van
verkeer te beweeg nie
• het beskutting teen nattigheid
en koue nodig
• produseer net genoeg melk vir
hul eie vullens – niks ekstra nie
• betreklik klein
• word stadig volwasse
• teel stadig aan
• mis is ryker aan vesel as aan
voedingstowwe
Bron: dr. P Jones
.
1. Nie alle donkies is goeie oppassers van lewende hawe nie, want daar is
beduidende gedragsverskille tussen individue. ’n Donkie se gedrag kan voorts
tydens estrus onvoorspelbaar wees, of wanneer ooie lam of ramme dek, want
donkies kan die gedragsveranderinge by sulke diere gewaarword.
• ’n Donkie wat sy ore vorentoe draai, stel belang en is gewillig om deel
te neem.
• ’n Donkie wat sy ore agtertoe trek, is bang, kwaad of te opgewonde en
kan maklik swak gedrag openbaar.
• ’n Donkie met ’n kalm temperament sal in ’n oop veld ’n vreemde mens
(of donkie) toelaat om tot naby hom te kom voordat hy wegbeweeg,
en wanneer hy beweeg, sal hy stadig beweeg.
• ’n Responsiewe donkie sal baie waaksaam wees, en hoewel hy ’n
vreemdeling sal toelaat om in ’n oop veld heel naby aan hom te kom,
sal hy flink wegbeweeg van enige vreemde beweging.
• ’n Prikkelbare donkie sal, wanneer hy ’n vreemdeling in ’n oop veld
sien, weghardloop en waarskynlik agteropskop.
• ’n Donkie is gehoorsaam as hy die bevele ken, as hy vinnig daarop
reageer en as dit nie nodig is om die bevele te herhaal nie.
• Om 1 km in minder as 5 minute te beweeg, is VINNIG vir ’n donkie, en
teen so ’n spoed kan daar nie van hom verwag word om veel verder as
1 km te hardloop nie.
• ’n Donkie wat stadiger as ’n mens loop, is TE STADIG.
• ’n Donkie is RATS as hy kan omdraai in ’n ruimte wat net ’n bietjie
breër as hyself is en by trappe van minstens 50cm hoog kan op- en
afklim; as hy dit nie kan doen nie, is hy LOMP
.
Enkele belangrike oorwegings
• In ag genome dat donkies wat van hulle maats geskei word, waarskynlik
sal swaarkry en, op sy minste, probleme sal gee, is dit wys om donkies
in pare te kies, d.w.s. pare van maats.
• ’n Merrie moet nie van haar vul geskei word voordat dié ongeveer
’n jaar oud is nie, en beslis nie voordat sy self die vul gespeen het
nie, anders kan dit gedragsprobleme by sowel die moer as die vul
veroorsaak.
• Wat ’n mens nie moet vergeet wanneer jy ’n donkie koop nie, is sy
naam. Indien die vorige eienaar ’n naam vir die donkie het, dui dit
daarop dat die donkie waarskynlik goeie behandeling gekry het en heel
waarskynlik ook goeie afrigting. As ’n koper sal ’n mens die donkie se
oorspronklike naam moet gebruik om ’n goeie verhouding met hom
op te bou.
Wat is die verskil tussen ’n donkie en ’n muil?
’n Muil is ’n kruising tussen ’n donkie en ’n perd: die moer ’n perd en die
vaar ’n donkie. Die groottenadeel van ’n donkie kan oorkom word as
muile geteel word. Muile is net so sterk soos perde, maar het donkies se
siektebestandheid en gewilligheid om te werk. Die belangrikste nadeel van
muile is dat hulle onvrugbaar is, en dit sal slegs in uiters seldsame gevalle
gebeur dat ’n muil kan teel.
Hoewel donkievervoer reeds meer as 400 jaar in Suid-Afrika gebruik
word, is die dier wat vir die sukses en volhoubaarheid van dié vervoerwyse
verantwoordelik is, grotendeels geïgnoreer – en erger. Op grond van
gesonde ekonomie-gebaseerde navorsing kan aangetoon word dat een
donkie tans ’n wins van meer as R3 000 per maand, bereken teen huidige
inkomste- en kostefaktore, kan inbring as dit vir minder as 10 dae in die
maand gebruik word.
Dr. Peta Jones wys onder opskrif 6 daarop dat die heel slegste
soort donkiekar die algemeenste in Suid-Afrika is: twee wiele, wat
balansprobleme veroorsaak, en een disselboom, wat inspanprobleme
veroorsaak (inspan is die manier waarop die trekdier verbind word aan wat
hy moet beweeg). Dit is belangrik vir die gesondheid en doeltreffendheid
van die donkies dat hierdie probleme oorkom word.
Donkiekarre is ontwerp wat vir passasiers veilig, maar ook ergonomies
doeltreffend is. So byvoorbeeld kan een student (mens) wat omtrent
die helfte weeg van die 150 kg wat ’n donkie gemiddeld weeg, die
eendonkiekar met twee studente daarop met gemak trek! Twee studente
kan die vierwielkar met ses studente daarop sonder veel inspanning
trek.
Kontak prof. C. McCrindle vir meer inligting. Skryf aan haar by cheryl.
[email protected]