433
akkerbou & tuinbou
Ander veselgewasse
1. Oorsig
• Die veselplante wat hoofsaaklik in hierdie hoofstuk behandel word,
is vlas, hennep, kenaf en sisal. Ander veselplante sluit manillahennep,
klapperhaar (’n ekstrak van die buitenste dop van kokosneute), jute en
ramie in.
• Veselplante kom in uiteenlopende plantfamilies van peulplante tot
houtagtige spesies en grassoorte voor.
• Veselplante groei in die meeste ekosisteme in Suid-Afrika. Dit word in
die subtropiese laagliggende kusgebiede, die warm bosveld en die dorre
halfwoestyngebiede gevind, terwyl unieke spesies vir die moeraslande
en swak gedreineerde gebiede aangepas is.
• Daar moet ’n hegte werks- en finansiële verhouding tussen die nuwe
boer, die veselindustrie en die landbouwetenskaplike ontwikkel
word om die potensiaal van inheemse plante vir veselproduksie te
ontwikkel.
Sjinese boere het hennep so vroeg as 2800 vC verbou om materiaal te
maak; dit is een van die oudste opgetekende gebruike van veselplante vir
materiaalproduksie. Tot onlangs, was die produksie van klere, materiaal,
matte, toue, papier en skepe se seile slegs op natuurlike vesels gebaseer.
Met die ontwikkeling van sintetiese vesels wat van petroleum afkomstig
is, het die gebruik van natuurlike vesels begin afneem.
Daar word jaarliks 30 miljoen ton natuurlike vesels geproduseer.
Natuurlike vesels is van groot ekonomiese belang vir baie ontwikkelende
lande, insluitende katoen in dele van Wes-Afrika, jute in Bangladesj en
sisal in Tanzanië.
Produsente en verwerkers van natuurlike vesels in die ontwikkelende
wêreld staan voor die uitdaging van ontwikkeling en onderhouding van
die mark waarin hulle effektief met die sintetiese kan meeding.
Voedselsoorte
Bier, brood, burgers, kaas, skyfies, sjokoladestafies,
koffie, koekies, dieethennepsaadkosse, uitgedopte
hennepsaad. droë mengsels – koek-, koekies-,
pannekoek- en pizza-deeg, energiestafies, meel,
humus, roomys, suiglekkers, neutstafies, neutebotter,
olie, pasta, pastille, patô, pretzels, geroosterde sade,
slaaisouse, sodadrankies, gekruide hennepsade, tee,
geroosterde uitgedopte hennepsaad, wyn, omhulsels
Huishoudelike
toebehore
Voorskote, komberse, gordyne, bankoortreksels,
meubels, hangmatte, pothouers, kussings, plekmatjies,
servette, tafeldoeke, handdoeke
Papier
Kunspapier,
tikpapier,
boekmerke,
boeke,
sigaretpapier,
geriffelde
karton.
koeverte,
uitnodigings, tydskrifte, joernale, poskaarte, plakkate,
skryfbehoeftes, skryfblokke, nuusbriewe
Onverwerkte
hennep
Basvesel: growwe vlas/hennep (tougare) lang vesel (lyn
of katoenrepe) vir industriële gebruik en handwerk,
saadvoorraad en saaigraan
Sporttoerusting
Frisbies, skaatsplanke, sneeuplanke, branderplanke
Tekstielware
Handgeweefde en masjiengeweefde materiaal –
gebleikte systowwe tot seil, verskillende gewigte en
teksture, kleure, patrone, strepe en plooie; gebreide
stowwe, afrondingsdienste; niegeweefde matwerk
(vervang veselglas) tapyte, matte
Ander
Poppe, kerse, koffiefilters, dromme, portretrame,
teddiebere en speelgoed
3. Vlas
Vlas, Linum usitatissimum L., is een van die oudste veselgewasse. Die vesels
word gebruik vir die vervaardiging van linne en lynolie word uit die saad
vervaardig.
Groei en ontwikkeling
Europese wetgewing moedig die gebruik van natuurlike vesel in
nywerheidstoepassings aan met belastingtoegewings. Daar is ’n toenemende
omgewingsbewustheid in die sakebedryf wat deur die aanvaarding van ISO
14000 (omgewingsbestuurstandaarde) aangehelp word.
Veselvlas is sterk en duursaam en die kweek daarvan lewer geen
noemenswaardige probleme op nie. Onder gunstige toestande kan die
opbrengs ses tot sewe ton per hektaar wees. Morfologiese verskille tussen
vlasvariëteite is heel opvallend afhangende daarvan of die variëteite vir saad
of vesel gekweek word. Veselvlas is ’n eenjarige plant wat vinnig groei en
’n hoogte van 1,2 m bereik afhangende van die variëteit, plantdigtheid,
grondvrugbaarheid en beskikbare klammigheid. Veselvariëteite word naby
mekaar geplaas om langer stingels en minimale vertakking aan te help.
Die lewensiklus van die vlasplant bestaan uit ’n vegetatiewe periode van
60 tot 80 dae, gevolg deur ’n bloeiperiode van 25 tot 40 dae en dan ’n
rypwordingsperiode van 40 tot 60 dae. Waterstres, hoë temperature en
siektes kan enige van hierdie groeiperiodes verkort. Veselvlas groei die
beste in ’n koel en klammerige klimaat. In warm en droë klimaatstoestande,
is besproeiing nodig. Dit groei in effense suur tot neutrale grond en selfs
grond wat effens alkalies is, maar dit aard nie in grond wat onlangs kalk
ontvang het nie.
Die volgende produkte word in die VSA van hennep vervaardig:
Oes en weking
Oliepryse en bekommernisse oor die omgewingskoste van sintetieseveselproduksie het ’n hernude belang in plant- (en dier-) vesel geskep.
Bronne: www.new-ag.info/09/03/focuson.php en www.arc.agric.za
2. Internasionale sakeomgewing
Bykomstighede
Rugsakke,
sakke,
boontjiesakke,
lyfbande,
portefeuljetasse, pette, tjekboekomslae, handskoene,
kitaarbande, haarbykomstighede, hoede (gebrei,
gehekel, materiaal), heupsakke, juweliersware,
tasse, beursies, nekdoeke, sjaals, skoenveters,
skoene, sokkies, dasse, reispakkette, portefeuljes,
horlosiebande
Diereversorging
Beddens, beddegoed, voer, leibande, nekbande en
lekkernye
Klere
Babaklere, kamerjaponne, rokke, baadjies, jeans,
onderklere,
oorpakke,
langbroeke,
hemde,
kortbroeke, rompe, pakke, truie-, T-hemde
Skoonheidsmiddels
Aromaterapeutiese middels, haaropknappers, lipsalf,
lyfrome, masseerolie, reukwater, salf, sjampoe, seep
Gespinde
hennep
Koord, tou, gare, touweefsel, borduurgare
Die hoofdoel van die kweek van tekstiekvlas is die produksie van vesel wat
uitgekam word nadat die vlasstingels voorberei (geweek) is. Wanneer die
plant geel verkleur, word die veselvlas met die hand geoes of met ’n masjien
uitgetrek. Die saad word verwyder en die stingels word gebondel om op
die landerye droog te word. Voordat veselvlas benut kan word, moet die
vesel van die res van die stingel geskei word, deur middel van ’n proses wat
as weking bekendstaan. Nadat weking plaasgevind het, word die strooi van
die vesel af weggeskraap deur die stingels deur vlashekels te trek wat die
strooi uit die vesel kam – die proses staan as uitkamming bekend. Vlasvesel
word op toerusting gespin wat soortgelyk is aan dié wat vir katoen gebruik
word. Vlas produseer ’n sterk gare wat vir stikwerk en die vervaardiging van
nette, tou en handdoeke, sowel as die weef van linne gebruik word.
Bron: www.arc.agric.za en M Jacobsz by die LNR-Instituut vir Industriële Gewasse
Vind die Production Guidelines: Flax-dokument onder the “Publications”
en “Brochures”-opsies by www.daff.gov.za.