222
insette
Dieretrekkrag: die gebruik van
diere se krag
Kyk ook na die hoofstuk oor donkies
1. Oorsig
Die Dieretrekkragnetwerk vir Oos- en Suider-Afrika (Animal Traction
Network for Eastern and Southern Africa – ATNESA) is in 1990 gestig om
dieretrekkragspesialiste in die streek met mekaar in verbinding te bring.
Daarna is nasionale dieretrekkragnetwerke in verskeie Afrika-lande gestig.
In 1993 is die Suid-Afrikaanse Dieretrekkragnetwerk (South African Network
of Animal Traction – SANAT) gestig om die gebruik van werksdiere, asook
die tersaaklike navorsing, ontwikkeling en opleiding, te bevorder. Die
Dieretrekkragsentrum (Animal Traction Centre – ATC) is terselfdertyd, en
met behulp van die Nasionale en Oos-Kaapse Departemente van Landbou,
by die Universiteit van Fort Hare in die Oos-Kaap op die been gebring.
Hierdie sentrum is tot stand gebring met die doel om ’n plek te voorsien
waar opleiding in dieretrekkrag ontvang en navorsing oor dieretrekkrag
gedoen kan word.
3. Plaaslike sakeomgewing
Die jongste nuusbrief is by www.benbester.co.za/sanat/news.htm beskikbaar.
Daar is enkele kommersiële boere in Suid-Afrika wat dieretrekkrag gebruik
om hul trekkerbedrywighede aan te vul en bedryfskoste te verminder.
Tipiese aktiwiteite behels die vervoer van plaasinsette, produkte en voer;
die verspreiding van kunsmis en mis; en die skoffel van onkruid.
Dieretrekkrag kan ’n belangrike rol speel in die ontwikkeling van
opkomende boere wat tot die kommersiële landbou toetree. Die
aanvanklike kapitaalbelegging is omtrent een derde van wat dit sou wees
indien trekkeraangedrewe meganisering gebruik word en hou dus ’n veel
laer beleggingsrisiko in, terwyl die bedryfskoste ook baie laer is. In plaas
daarvan dat dit met die verloop van tyd en gebruik in waarde verminder,
kan die gebruik van koeie vir kort tydperke wanneer trekkers gewoonlik
gebruik sou word (veral by gewasproduksie), ’n alternatiewe bron van
inkomste in die vorm van kalwers en melk bied. Die gebruik van donkies
kan ook bykomende besparings of inkomste meebring as dit vir die vervoer
van produkte en water ingespan word. Dit stel die opkomende boer in staat
om teen grootskaalse kommersiële boere op die oop mark mee te ding.
Dieretrekkrag is baie belangrik vir bestaansboere. Vir die meeste
bestaansboere is dit moeilik om klein lappies grond met konvensionele
ploeë, êe, planters en skoffelploeë te bewerk. Hierdie soort toerusting is
gewoonlik ook te duur om aan te koop, wat hulle verplig om dit by plaaslike
kontrakteurs te huur, wat op hul beurt voorskryf wanneer belangrike aksies,
soos die aanplant van gewasse, moet plaasvind.
SANAT het in 1994 ’n nasionale dieretrekkragopname in Suid-Afrika
onderneem om die stand van dieretrekkrag te assesseer en om op die lang
termyn die produktiwiteit van kleinboere te verbeter en die lewenstandaarde
op die platteland te verhoog deur die gebruik van dierekrag vir vervoer en
gewasproduksie. Die opname het getoon dat nagenoeg 60% van die boere
in die plattelandse gemeenskappe regoor Suid-Afrika van dierekrag gebruik
maak. Daar is verder aangedui dat die krag van diere op sekere grootskaalse
kommersiële plase opnuut ingespan word om die hoë meganiseringskoste,
voortspruitend uit stygings in brandstof- en masjineriepryse, te verlig.
Wanneer meer volhoubare, kostedoeltreffende gewasproduksiestelsels
soos bewaringslandbou ingespan word, kan die boere dit bekostig om die
diere wat hulle nodig gaan hê, aan te koop. Hulle kan ook implemente wat
reeds tot hulle beskikking is, gebruik of hulle bure s’n leen.
SANAT en die ATC (waar SANAT tans geleë is) werk al sedert 1994 daaraan
om begrip vir en die gebruik van dieretrekkrag regdeur die land uit te brei
en om opleiding en navorsing in dieretrekkrag te doen.
Talle bestaansboere is vroue wat deur kinders bygestaan word. Donkies
(wat vroue en kinders makliker kan hanteer) en kleiner liggewigtoerusting
word vir hierdie tipe boerdery benodig. Sodanige toerusting is al ontwikkel
en word steeds ontwikkel, en word geleidelik aan bestaansboere in SuidAfrika beskikbaar gestel.
2. Internasionale sakeomgewing
SANAT is ’n geaffilieerde lid van ATNESA en trek voordeel uit hierdie internasionale
netwerk wat Suid-Afrika in staat gestel het om netwerke te vorm met al die
lande wat nog steeds dieretrekkrag gebruik of wat daarna teruggekeer het.
Dieretrekkrag het ’n baie belangrike rol in die ontwikkeling van die mensdom
gespeel. Dit is vervang deur enjins en masjiene wat deur fossielbrandstof
aangedryf word, wat in die meeste gevalle minder kostedoeltreffend en
omgewingsvriendelik as dieretrekkrag is.
Dieretrekkrag word egter steeds op groot skaal in talle derdewêreldlande
regoor die wêreld gebruik en is besig om ook weer na baie eerstewêreldlande
terug te keer. Dieretrekkrag word veral deur die Amiese Doopsgesindes in
die Verenigde State van Amerika gebruik as die vernaamste bron van krag
vir hul landboubedrywighede en vervoer.
Dieretrekkrag in die Verenigde Koninkryk, Europa en Kanada word eerder
as ’n stokperdjie bedryf, maar dit word al meer in sommige gebiede gebruik,
veral in die bosboubedryf en vir karweiwerk oor kort afstande, byvoorbeeld
vir melkaflewering en op die plaas self.
Wanneer meer volhoubare, kostedoeltreffende gewasproduksiestelsels
soos bewaringslandbou ingespan word, kan die boere dit bekostig om die
diere wat hulle nodig gaan hê, aan te koop. Hulle kan ook implemente wat
reeds tot hulle beskikking is, gebruik of hulle bure s’n leen.
Insette is geredelik landwyd beskikbaar, veral toerusting wat by die inspan
van osse of koeie gebruik word en gewasproduksietoerusting. Vervaardigers
of verspreiders soos Afritac en INTTRAC (hulle kontaknommers word onder
opskrif 5 gegee) kan vir inligting oor u naaste verskaffers gekontak word.
4. Nasionale strategie en regeringskontakte
Departement van Vervoer
Geïntegreerde implementasie-ondersteuning
Tel: 012 309 3403 / 3129
www.transport.gov.za
Die Departement van Vervoer het fondse beskikbaar gestel vir die
verbetering en beveiliging van donkiekarre. Soek die opskrif “Animal drawn
carts” by die kiesopsies, “Major projects” en “Non-motorised transport”.